Waarover gaat het?
Zelfdoding (zelfmoord, suïcide) en pogingen tot zelfdoding vormen een vaak voorkomend probleem in onze samenleving.
Risicofactoren en beschermende factoren
Zelfmoordgedachten hebben nooit slechts één oorzaak, maar ontstaan door een combinatie van verschillende risicofactoren, zoals:
- psychologische factoren (de werking van je gedachten, gevoelens en gedrag);
- psychische problemen, bijvoorbeeld depressie;
- stresserende gebeurtenissen, zoals verlies van een dierbare, financiële problemen, scheiding …;
- genetische aanleg;
- blootstelling aan zelfmoord in je omgeving of in de media;
- …
Naast risicofactoren zijn er ook beschermende factoren, zoals:
- een goede veerkracht;
- steun van vrienden;
- professionele hulp;
- …
Van eerste gedachten tot concrete plannen
Suïcidale gedachten en gedrag evolueren in pieken en dalen.
- Je kan het zien als een proces, dat kan gaan van eerste gedachten, naar meer concrete plannen. Soms kan het leiden tot het uitvoeren van een zelfmoord(poging).
- Zo'n proces is erg verschillend van persoon tot persoon. Het kan starten met een wens om tijdelijk te kunnen ontsnappen aan een problematische situatie.
Het proces is op elk moment omkeerbaar. Het is heel belangrijk om zelfmoordgedachten te herkennen en erover te praten. Je zal iemand niet aanzetten tot zelfmoord of op gedachten brengen door ernaar te vragen.
In veel gevallen gaan zelfmoordgedachten voorbij. Er zijn heel wat dingen die mensen met zelfmoordgedachten kunnen helpen (zie verder).
Hoe vaak komt het voor?
Zelfmoordgedachten
In Vlaanderen denkt bijna 13% van de mensen ouder dan 15 jaar ernstig aan zelfdoding ten minste één keer in hun leven, volgens een studie in 2018.
Zelfmoordpogingen
In 2022 werden in Vlaanderen 8943 zelfmoordpogingen geregistreerd. Dat zijn er zo’n 25 per dag. Vrouwen ondernemen daarbij meer zelfmoordpogingen dan mannen.
Overlijden door zelfmoord
In 2022 overleden in Vlaanderen 1.024 personen door zelfdoding. Dat komt neer op bijna 3 zelfdodingen per dag. Bijna 3 op de 4 van hen waren mannen.
Hoe kan je zelfmoordgedachten herkennen?
Signalen dat iemand aan zelfmoord denkt, kunnen in verschillende vormen voorkomen. Mogelijke signalen van zelfmoordgedachten zijn:
- uitspraken zoals ‘het hoeft voor mij niet meer’ of ‘ik zie het niet meer zitten’;
- zich isoleren;
- zich hopeloos voelen;
- angsten;
- slaapproblemen;
- veel met de dood bezig zijn;
- meer alcohol of drugs gebruiken;
- maken van zelfmoordplannen.
Het risico op een zelfmoordpoging wordt groter wanneer er meerdere signalen gedurende langere tijd aanwezig zijn.
Je moet dit steeds ernstig nemen. Mensen die aan zelfmoord denken, zien vaak geen uitweg meer. Het is daarom belangrijk om vroeg signalen te herkennen dat het niet goed gaat en om er open over te praten.
Hoe stelt de zorgverlener zelfmoordgedachten vast?
Zelfmoordgedachten zijn geen ziekte en kunnen niet vastgesteld worden met een lichamelijk of technisch onderzoek.
Als een zorgverlener signalen van zelfmoordgedachten opmerkt, zal die vragen of de persoon aan zelfmoord denkt.
- Als de persoon bevestigt dat er zelfmoordgedachten zijn, zal de zorgverlener verder in gesprek gaan.
- Door hierover te praten, kan de zorgverlener beter begrijpen wat er aan de hand is en samen met de persoon kijken hoe hij of zij kan helpen.
Wat kan je zelf of als naaste doen?
Wat kan je zelf doen?
Voel je je soms zo wanhopig dat je aan zelfmoord denkt? Je bent niet alleen.
Gelukkig zijn er heel wat dingen die je zelf kan doen om je gedachten wat meer onder controle te krijgen:
1. Zoek afleiding
Soms kan het helpen om je gedachten te proberen te verzetten en te vermijden dat je begint te piekeren. Bijvoorbeeld door een wandeling of fietstocht te maken, naar een film te kijken … Je kan ook met andere mensen dingen gaan doen zonder dat je hoeft te spreken over je gevoelens.
| Tip: maak een plan op voorhand. Op het moment dat de zelfmoordgedachten je overvallen, is het soms moeilijk om te bedenken wat je kan doen. Een Safety Plan of veiligheidsplan (zie verder) helpt je om in 7 stappen door een crisis te raken. Vul het in op een moment dat het beter gaat, zodat je op een moment van crisis weet wat te doen. Een Safety Plan kan je alleen invullen en gebruiken, maar je kan het ook samen invullen met een zorgverlener, een vriend of een vrijwilliger van Zelfmoordlijn 1813. |
2. Praat erover
Het kan erg moeilijk lijken om met iemand te praten over zelfmoordgedachten, maar dat kan wel het verschil maken. Je kan praten met iemand uit je omgeving, zoals een vriend, familielid, leerkracht of collega. Je kan ook gratis contact opnemen met een anonieme hulplijn zoals Zelfmoordlijn 1813.
3. Vraag hulp
Alleen met je zelfmoordgedachten blijven zitten, is geen goed idee. Weet dat je altijd hulp kan vragen, zowel aan je omgeving als bij professionele zorgverleners (zie verder). Het is een teken van sterkte om hulp in te roepen, niemand kan alles alleen!
Wat doe je zelf beter niet?
1. Vermijd alcohol en drugs
Stimulerende en verdovende middelen kunnen de drempel tot zelfmoord verlagen, omdat ze je relativeringsvermogen aantasten en je impulsiever of agressiever kunnen maken.
2. Zoek geen gevaarlijke plaatsen op
Beperk zo veel mogelijk je toegang tot plaatsen waar je een zelfmoordpoging zou kunnen ondernemen. Zorg dat je zo weinig mogelijk alleen bent en zoek afleiding.
3. Sluit jezelf niet op
Zorg dat de nooddiensten of andere hulpverleners makkelijk bij jou kunnen raken als het nodig is.
Wat kan je als naaste doen?
- Herken signalen en neem ze serieus.
- Praat erover.
- Durf de persoon aan te spreken. Zelf durft die de stap misschien minder snel te zetten.
- Toon dat je bezorgd bent. En vraag wat je kan doen om te helpen.
- Luister begripvol.
- Blijf rustig en luister zonder te oordelen.
- Laat de persoon praten en toon begrip voor diens gevoelens.
- Houd contact.
- Probeer er te zijn voor de persoon
- Vraag regelmatig hoe het gaat. Toon dat de persoon op jou kan rekenen.
- Moedig de persoon aan om contact te zoeken met gespecialiseerde hulp.
- Zorg ook voor jezelf.
- Doe niet meer dan wat je zelf aankan.
- Zorg ervoor dat je zelf bij iemand terecht kan met je eigen vragen, je gevoelens van onmacht ...
Wat doe je als naaste beter niet?
- Minimaliseer de problemen niet.
- Zeg bijvoorbeeld niet: ‘Zo erg is het toch allemaal niet’ of ‘Het leven heeft toch nog genoeg te bieden.’
- Geef niet onmiddellijk oplossingen.
- Zeg bijvoorbeeld niet: ‘Ga er eens tussenuit, dan voel je je vast al een stuk beter.’
- Oordeel niet.
- Zeg bijvoorbeeld niet: ‘Doe niet zo flauw.’
Zoek je hulp?
Hulp bij acute nood
- Noodnummer 112
- Zelfmoordlijn 1813 (telefoon of chat)
- Huisarts (van wacht) 1733
Zorgverleners
Je kan terecht bij verschillende zorgverleners, zoals je huisarts, een psycholoog/therapeut of een psychiater. Je kan ook terecht bij een gespecialiseerde organisatie, zoals een mobiel crisisteam, centrum voor geestelijke gezondheidszorg of een psychiatrische afdeling van een ziekenhuis.
Hier vind je een overzicht van waar je terecht kan.
Hulplijnen/online hulp
- Zelfmoordlijn 1813: chatten, bellen of mailen
- Tele-Onthaal: chatten of bellen
- Online tools zoals een Safety Plan
Wat kan je arts of zorgverlener doen?
Je zorgverlener bespreekt de zelfmoordgedachten met jou en bekijkt samen met jou welke hulp mogelijk is.
Je zorgverlener zal je verder begeleiden en opvolgen. Als je hiervoor toestemming geeft, kunnen je naasten ook betrokken worden in de behandeling.
Soms zal je zorgverlener doorverwijzen naar een andere, meer gespecialiseerde zorgverlener. Of heb je meerdere zorgverleners die je samen begeleiden, zoals bijvoorbeeld huisarts, psycholoog, psychiater …
Er zijn heel wat behandelingen die mensen met zelfmoordgedachten kunnen helpen.
Psycho-educatie (uitleg)
Je zorgverlener geeft je meer uitleg over wat zelfmoordgedachten precies zijn, hoe ze ontstaan en wat je eraan kan doen.
Psychologische hulp
Psychotherapie helpt je omgaan met je zelfmoordgedachten en leert je wat je eraan kan doen.
Medicatie
Soms kan medicatie helpen. Je arts kan met jou bekijken wat voor jou het meest geschikt is.
Safety Plan
Je zorgverlener kan samen met jou een Safety Plan opstellen. Dat helpt je om een crisis te voorkomen of te overbruggen (zie ‘zoek je hulp?’ hierboven).
Meer weten?
Zelf aan de slag
- Safety Plan of veiligheidsplan
- Zie ook het stukje hierboven bij 'wat kan je zelf doen'.
Info en hulp
- Zelfmoordlijn 1813: beschikbaar via telefoon, chat of mail. Elk gesprek is anoniem en gratis.
- Te Gek!?: Waar kan je terecht?