Vaccin tegen gordelroos (zona) mogelijk gelinkt aan lager risico op dementie

Waar komt dit nieuws vandaan?

De krantenkop van De Morgen van 2 april 2025 verwijst naar een studie uit Wales die dezelfde dag in het gerenommeerde wetenschappelijke tijdschrift Nature is verschenen (1).

• Het onderzoek maakte gebruik van de situatie waarbij ouderen enkel op basis van hun geboortedatum wel of niet in aanmerking kwamen voor het gordelroosvaccin Zostavax. Dat komt overeen met een willekeurige verdeling in twee vergelijkbare groepen, waardoor andere factoren zoals gezondheid of levensstijl minder invloed hebben op het resultaat.
• In de analyse kregen mensen met een geboortedatum dicht bij 2 september 1933 meer gewicht dan mensen wiens geboortedatum er verder vanaf lag. Dat zorgt ervoor dat de vergelijking vooral gebaseerd is op personen die nagenoeg even oud zijn.
  • De onderzoekers vonden hierbij een vermindering van 19,9% van het risico op dementie bij ouderen die wel gevaccineerd zijn ten opzichte van hun niet-gevaccineerde leeftijdsgenoten.
  • Het beschermend effect van het vaccin leek sterker te zijn bij vrouwen dan bij mannen, behalve voor vasculaire dementie. Daar werd geen man-vrouwverschil gevonden.

Het is belangrijk om te vermelden dat in België het nieuwere, recombinante vaccin Shingrix® wordt gebruikt, en niet het op een levend virus gebaseerde vaccin Zostavax, zoals in deze studie.

Bron

(1) De Klerck H. Onverwacht maar baanbrekend effect: gordelroosvaccin biedt ook bescherming tegen dementie. De Morgen. 2 april 2025.

Hoe moet je dit nieuws interpreteren?

De resultaten uit Wales zijn interessant en veelbelovend, maar moeten voorzichtig worden geïnterpreteerd (2).

Kanttekeningen bij het onderzoek

• De onderzoekers veronderstellen dat mensen net vóór en net ná de geboortedatumgrens van 2 september 1933 volledig vergelijkbaar zijn. Maar dat is mogelijk niet het geval. Bijvoorbeeld: kinderen geboren net na 2 september 1933 begonnen in Wales later met school, waardoor ze gemiddeld 1 jaar minder onderwijs genoten. Aangezien meer onderwijs het risico op dementie kan verlagen, zou dat de resultaten mee kunnen beïnvloeden.
• De studie toonde een grote daling in relatief risico: mensen die gevaccineerd waren, hadden gemiddeld 19,9% minder kans op dementie dan niet-gevaccineerden.
  • Ter verduidelijking: stel dat in een groep van 100 niet-gevaccineerde mensen 20 mensen dementie ontwikkelen na hun 80 jaar, dan zouden er in een even grote groep gevaccineerde mensen gemiddeld 16 mensen dementie ontwikkelen. Dat is een verschil van 4 mensen op 100.
  • Het verschil is dus eerder klein voor elk afzonderlijk individu, maar best groot op groepsniveau.
• De analyse werd uitgevoerd op mensen uit een specifieke geboortegeneratie (1933). De resultaten kunnen dus niet zomaar worden toegepast op jongere generaties of op mensen met andere achtergronden.
• Het gaat over relatief oude mensen die rond hun 80 jaar werden gevaccineerd. We weten niet wat het effect is als men op jongere leeftijd zou vaccineren, wat toch de bedoeling zal zijn als we het vaccin ook om die reden gaan gebruiken.
• Tot slot beantwoordt de studie ook niet de vraag hoe het vaccin precies een beschermend effect op het brein zou hebben.

Ander onderzoek uit Wales vermeldt mogelijke selectiebias

Een andere studie uit Wales vond eveneens een verband tussen vaccinatie tegen gordelroos en een lager risico op dementie, maar hier dan eerder bij vasculaire dementie (3). Daarnaast vonden ze een verband tussen vaccinatie en een vermindering van andere ziektes en van sterfte door om het even welke oorzaak.

Ook een andere overzichtsstudie ondersteunt het idee dat vaccinaties tegen allerlei aandoeningen op volwassen leeftijd algemeen geassocieerd zijn met een verminderd risico op dementie (4).

• Dit suggereert dat er mogelijk sprake is van zogeheten selectiebias: mensen die zich laten vaccineren zijn mogelijk gewoon gezonder en hebben een langere gezonde levensverwachting, waardoor ze sowieso een lager risico lopen op dementie.
• Maar eerlijkheid gebiedt te zeggen dat deze mogelijke selectiebias niet blijkt uit de nieuwe studie: hier zagen de onderzoekers immers een daling in de totale groep mensen ‘die in aanmerking kwamen’ voor het vaccin. Daarom kan dit soort selectiebias niet gespeeld hebben in het nieuwe onderzoek.

Andere studies bevestigen verband, maar geen duidelijke oorzaak

In een uitgebreide overzichtsstudie uit 2024 werd eveneens een verband vastgesteld tussen vaccinatie tegen gordelroos en een lager risico op dementie (5).

Gordelroosinfecties en verhoogd risico op dementie

Een recente studie uit 2024 stelt dat gordelroosinfecties zelf mogelijk het risico op dementie kunnen verhogen, vooral vasculaire dementie (6). Dat versterkt de hypothese dat bescherming tegen gordelroos via vaccinatie mogelijk gunstig kan zijn om dementie te voorkomen.

Nieuw vaccin ook onderzocht

Twee zeer recente studies naar het recombinant gordelroosvaccin (zoals het in ons land gebruikte Shingrix®) tonen eveneens een associatie met een lager risico op dementie (7, 8). ‘Recombinant’ betekent dat het vaccin geen levend virus bevat, maar wel een stukje van het virus gecombineerd met een hulpstof die de afweerreactie versterkt. Dat maakt het veiliger én effectiever dan het oudere vaccin Zostavax.

De Hoge Gezondheidsraad beveelt de vaccinatie met Shingrix® aan voor gezonde volwassenen vanaf 60 jaar en alle personen vanaf 16 jaar met een verminderde afweer. Het doel is om de kans op gordelroos te verminderen en dus ook de pijn ervan die bij ouderen lang (soms jaren) kan aanhouden. Het vaccin is wel erg duur (163 euro per dosis, je hebt 2 doses nodig) (9).

Conclusie

Enkele studies vinden een mogelijk verband tussen vaccinatie tegen gordelroos en een lager risico op dementie. Dat is interessant, maar we weten nog niet zeker of dat echt door het vaccin komt. Daarvoor is nog meer degelijk onderzoek nodig. Op dit moment is er nog te weinig overtuigend bewijs om vaccinatie specifiek aan te bevelen tegen dementie.

Referenties

• (2) Eyting M, Xie M, Michalik F et al. A natural experiment on the effect of herpes zoster vaccination on dementia. Nature 2025.
• (3) Schnier C, Janbek J, Lathe R et al. Reduced dementia incidence after varicella zoster vaccination in Wales 2013-2020. Alzheimers Dement (N Y) 2022;8(1):e12293.
• (4) Wu X, Yang H, He S et al. Adult Vaccination as a Protective Factor for Dementia: A Meta-Analysis and Systematic Review of Population-Based Observational Studies. Front Immunol 2022;13:872542.
• (5) Shah S, Dahal K, Thapa S et al. Herpes zoster vaccination and the risk of dementia: A systematic review and meta-analysis. Brain Behav 2024;14(2):e3415.
• (6) Zhang Y, Liu W, Xu Y. Association between herpes zoster and Parkinson's disease and dementia: a systematic review and meta-analysis. Front Neurol 2024;15:1471736.
• (7) Taquet M, Dercon Q, Todd JA et al. The recombinant shingles vaccine is associated with lower risk of dementia. Nat Med 2024;30(10):2777-2781.
• (8) Tang E, Ray I, Arnold BF, Acharya NR. Recombinant zoster vaccine and the risk of dementia. Vaccine 2025;46:126673.
• (9) Hoge Gezondheidsraad. Vaccinatie tegen herpes zoster. Nr.9684. Augustus 2022.