Wat is het?
Dementie is een hersenaandoening waarbij de intellectuele functies achteruitgaan. Ze wordt gekenmerkt door een aantasting van het geheugen, plus minstens één andere cognitieve stoornis (bijv. spraakproblemen, verlies van oriëntatie in tijd en ruimte, problemen om de betekenis van taal te verstaan…). Hierdoor worden gewone activiteiten in het dagelijks leven moeilijk of onmogelijk.
De belangrijkste risicofactor voor het ontwikkelen van dementie is leeftijd.
Er zijn verschillende mogelijke oorzaken. De 2 voornaamste zijn vasculaire dementie en de ziekte van Alzheimer. Bij vasculaire dementie ligt een doorbloedingsstoornis aan de basis (hersenbloeding, herseninfarct, bloedklonter in een hersenbloedvat). Bij de ziekte van Alzheimer treedt er verlies op van zenuwcellen en worden bepaalde stoffen opgestapeld in het hersenweefsel.
Daarnaast kunnen een aantal hersenaandoeningen gepaard gaan met dementie, zoals de ziekte van Parkinson en Lewy-body-dementie. Bij de ziekte van Parkinson is de dopamineproductie in een bepaald deel van de hersenen verstoord. Lewy-body-dementie is het gevolg van de afzetting van een stof in de zenuwcellen van voornamelijk de hersenschors, met vorming van zogenaamde Lewy-lichaampjes.
Dementie kan ook ontstaan als een combinatie van meerdere factoren. Zo kan een persoon met de ziekte van Parkinson tezelfdertijd aan de ziekte van Alzheimer lijden.
Hoe vaak komt het voor?
Bij personen met de ziekte van Parkinson komt een progressieve achteruitgang van het geheugen 4 tot 6 maal meer voor dan bij de algemene bevolking. Studies rapporteren geheugenstoornissen bij 60 tot 70% van de personen met de ziekte van Parkinson.
Lewy-body-dementie treft ongeveer 5% van de personen ouder dan 75 jaar. Het komt iets vaker voor bij mannen.
Hoe kan je het herkennen?
Dementie bij de ziekte van Parkinson
De ziekte van Parkinson wordt gekenmerkt door beven (tremor), stijfheid en traagheid in het bewegen (de zogenaamde extrapiramidale motorische stoornissen). Mensen met die ziekte van Parkinson lopen met kleine pasjes, en hebben de neiging om te versnellen en te vallen. Vaak hebben ze startmoeilijkheden door het blokkeren.
Hoe hoger de leeftijd en hoe erger de symptomen, hoe meer kans dat er gelijktijdig dementie ontstaat. Deze wordt gekenmerkt door een progressieve cognitieve achteruitgang met stoornissen van de aandacht, de oriëntatie in tijd en ruimte, het geheugen en het uitvoeren van de dagelijkse bezigheden.
Ook kunnen er gedragsveranderingen optreden, zoals gebrek aan initiatief, hallucinaties, waandenkbeelden, slaperigheid en persoonlijkheidsveranderingen.
Je kan zelf geheugenstoornissen opmerken, vooral in het kortetermijngeheugen. Het kan zijn dat je gebeurtenissen van de dag ervoor niet meer herinnert en moeilijk nieuwe informatie onthoudt. Uiteindelijk kunnen de geheugenstoornissen verergeren en kan het zijn dat je een vriend of familielid niet meer herkent.
Vaak merkt de omgeving dit op, gezien alledaagse handelingen plots moelijker worden en gedragsveranderingen optreden. De persoon kan bijvoorbeeld de weg niet meer vinden in een vertrouwde omgeving, kan moeilijker een gesprek voeren of complexe handelingen uitvoeren (zoals zich aankleden of koken), reageert anders dan normaal en stapt minder vlot.
Lewy-body-dementie
Typisch bij Lewy-body-dementie zijn de visuele hallucinaties die regelmatig terugkeren. De persoon ziet dingen die er in werkelijkheid niet zijn.
De motorische symptomen (rigiditeit bij het bewegen) zijn dezelfde als bij de ziekte van Parkinson. Vaak is er ook een tremor of beven in rust zichtbaar.
De aandacht en alertheid schommelen soms erg, waardoor periodes van normale betrokkenheid kunnen afwisselen met extreme afwezigheid.
Geheugenstoornissen treden pas laattijdig op. Ze zijn nog niet aanwezig in de beginstadia van de aandoening. Als dit wel het geval is, lijdt de persoon waarschijnlijk ook aan een vroeg stadium van de ziekte van Parkinson.
Hoe stelt je arts de aandoening vast?
Je arts zal je vragen stellen over mogelijke symptomen en een grondig neurologisch onderzoek laten uitvoeren. Hierbij moet je verschillende opdrachten uitvoeren, zoals je vinger naar je neus brengen of rekensommen/taalopdrachten uitvoeren. Ook de spierkracht wordt onderzocht.
Je arts zal dementie bij de ziekte van Parkinson vermoeden als hij volgende zaken vaststelt:
- diagnose van de ziekte van Parkinson ten minste een jaar voor het begin van de progressieve cognitieve achteruitgang;
- cognitieve symptomen: stoornissen in aandacht, uitvoerende functies, visueel ruimtelijke functies en het geheugen;
- gedragssymptomen: gebrek aan initiatief, veranderingen in de persoonlijkheid, hallucinaties, wanen, overmatige slaperigheid overdag.
Je arts zal Lewy-body-dementie vermoeden als aan minstens 2 van de volgende 3 criteria wordt voldaan:
- wisselende cognitie (hersenfuncties) met variaties in aandacht en alertheid;
- terugkerende, gedetailleerde visuele hallucinaties;
- motorische kenmerken van parkinsonisme: stijfheid, traagheid, gangstoornissen en soms tremor (beven).
Wat kan je zelf doen?
Regelmatige fysieke en intellectuele activiteit zou mogelijk gunstig zijn in de preventie van dementie en mogelijk de evolutie kunnen afremmen.
Praat met je arts als je denkt bij jezelf of bij je naaste geheugen- of andere cognitieve stoornissen te herkennen, met impact op het dagelijks functioneren.
Wat kan je arts doen?
Dementie kan niet genezen worden. Aangepaste medicatie kan eventueel de evolutie wat afremmen en de symptomen onder controle houden, maar is zeker niet de basis van de behandeling. Ook antipsychotica hebben een beperkte rol om visuele hallucinaties en verwardheid onder controle te krijgen.
Je arts zal in samenwerking met andere zorgverleners nagaan of er extra ondersteuning nodig en mogelijk is, bijv. huishoudelijke hulp, verpleegkundige zorg, kinesitherapie en/of aanpassingen aan de woning. Verder moeten de naaste familieleden en vrienden geïnformeerd worden over dementie en over manieren om met de aandoening van hun naaste om te gaan.
Meer weten?
- https://www.parkinsonliga.be
- https://www.thuisarts.nl/dementie/ik-heb-dementie
- https://www.uzleuven.be/nl/lewy-bodydementie
- https://www.uzleuven.be/nl/geheugenkliniek/news/14/06/27/parkinson-alzheimer-herken-lewy-body-dementie
- Beslishulp dementie