Begeleiding van een zwangerschap

Verschenen op 29/03/2019

Wat is het?

Een goede begeleiding van een zwangerschap:

draagt bij tot de voorspoedige geboorte van een gezond kind;
beperkt de risico’s voor de moeder;
zorgt dat de moeder een veilige en zo comfortabel mogelijke zwangerschap doormaakt;
zorgt dat eventuele problemen zo vroeg mogelijk worden aangepakt.

Hoe de opvolging het best gebeurt, hangt af van je voorkeuren en die van je partner en van de eventuele regionale afspraken die zijn gemaakt met betrekking tot de zorg en begeleiding.

Professionele zwangerschapsbegeleiding is zinvol; dat is meermaals aangetoond.

Deze richtlijn focust op de begeleiding van een normale zwangerschap zonder belangrijke problemen die opvolging door een specialist vereisen.

De begeleiding van een zwangerschap gebeurt het best op een gestructureerde manier.

Een praktisch instrument daarvoor is het zwangerschapsboekje van Kind en Gezin. Dit boekje voegt informatie voor de toekomstige ouders samen met het medisch dossier van de zorgverleners en bevordert de communicatie tussen beiden. Het bevat ook alle attesten om sociale voordelen te bekomen voor de ouders en het kind.

Het delen van deze informatie tussen zorgverleners en ouders is essentieel om de zwangerschap zo vlot mogelijk te laten verlopen.

De belangrijkste doelstellingen van zwangerschapsbegeleiding zijn:

het vroegtijdig opsporen en beperken van de mogelijke risico’s voor moeder en kind;
het opvolgen van de gezondheid van moeder en kind;
het vroegtijdig opsporen en behandelen van mogelijke zwangerschapsgebonden problemen;
het zorgen voor een gezonde overgang van de zwangerschap naar de arbeid en de bevalling.

Hoe wordt een zwangerschap vastgesteld?

Een urinetest is voldoende betrouwbaar om een zwangerschap vast te stellen. Bij een positieve urinetest ben je zwanger.

Dit hoeft niet bevestigd te worden door een bloedonderzoek.

Wie kan de zwangerschap opvolgen?

In Vlaanderen kun je je laten begeleiden door een huisarts, vroedvrouw en/of gynaecoloog. Hier belichten we voornamelijk de opvolging van een normale zwangerschap door een huisarts of vroedvrouw.

Als je zwanger bent, wordt een dossier opgemaakt. Hoe de zwangerschap wordt opgevolgd, hangt af van de mogelijkheden en je persoonlijke voorkeuren.

Bij een eerste zwangerschap worden doorgaans wat meer controles gepland dan bij een tweede zwangerschap.

Uit welke stappen bestaat zwangerschapsbegeleiding?

Een normale zwangerschap is een eenlingzwangerschap en duurt tussen de 37 en 42 weken (gemiddeld 40 weken).

Op geregelde tijdstippen overloopt de huisarts of vroedvrouw samen met jou een aantal aandachtspunten om de risico’s in kaart te brengen.

Hiervoor worden enkele opvolgafspraken gemaakt, die volgens de situatie lichtjes kunnen wijzigen.

Eerste afspraak

De eerste afspraak wordt, gezien de uitgebreidheid, het best gespreid over twee raadplegingen en omvat:

het vaststellen van de zwangerschap;
het bespreken van eventuele preventieve maatregelen (foliumzuur, vaccinaties, infectierisico’s, voeding, …);
het opmaken van een dossier met de medische voorgeschiedenis (zie verder);
het meten van het startgewicht en de lichaamslengte;
het meten van de bloeddruk;
het opsporen van risico’s die kunnen leiden tot een abnormaal verloop van de zwangerschap;
een bloedafname;
uitleg bij screeningstests.

Opmaak van het zwangerschapsdossier

In het zwangerschapsdossier worden volgende zaken genoteerd:

Je medische voorgeschiedenis:
- Er wordt nagegaan of je aan bepaalde aandoeningen of ziekten lijdt (bijv. epilepsie, diabetes, obesitas, …) waarmee rekening gehouden moet worden, en of je bepaalde medicijnen moet blijven nemen. Op basis van je medische voorgeschiedenis weet je huisarts of vroedvrouw snel of de zwangerschap gespecialiseerde opvolging nodig heeft.
- Er wordt nagekeken of je immuun bent voor sommige infectieziekten (bijv. toxoplasmose), omdat dit van belang kan zijn voor je gezondheid en die van je kind.
- Bij vrouwen jonger dan 16 jaar en ouder dan 40 jaar zijn er redenen om de zwangerschap strikter op te volgen.
Je gynaecologische voorgeschiedenis:
- Sommige infecties, aandoeningen aan de baarmoeder, … kunnen een normaal verloop van een zwangerschap bemoeilijken.
Je vaccinatiestatus:
- Bij het begin van je zwangerschap wordt nagegaan of je immuun bent voor bepaalde infectieziekten (zie hoger).
- Sommige vaccins moeten tijdens een zwangerschap worden toegediend, zoals het kinkhoestvaccin en het griepvaccin tijdens het griepseizoen.
De resultaten van de echografieën:
- Met een echografie wordt gecontroleerd hoe de baby zich ontwikkelt. Elk orgaansysteem wordt gericht onderzocht. Ook wordt gemeten hoe snel de foetus groeit.
- Tijdens een normale zwangerschap zijn drie (terugbetaalde) echografieën zeker zinvol.

Screeningstests

Om vroegtijdig afwijkingen op te sporen, wordt actief gescreend naar enkele aandoeningen (zie ook bij opvolgafspraken). Met screeningstests worden volgende zaken opgespoord:

eiwitten in de urine en verhoogde bloeddruk (om zwangerschapsvergiftiging (pre-eclampsie) vroegtijidig op te sporen);
(zwangerschaps)diabetes (suikertest);
antilichamen van enkele infectieziekten in het bloed:
- rodehond (rubella);
- hiv;
- syfilis;
- hepatitis B;
- toxoplasmose;
- cytomegalovirus (CMV) (in sommige gevallen);
- windpokken (in sommige gevallen).
groep B-streptokokken-infecties: dit gebeurt aan de hand van een wissertje ter hoogte van de vagina en de anus. Als deze bacterie daar wordt teruggevonden, kan dat mogelijk problemen veroorzaken bij de baby na de geboorte;
genetische afwijkingen bij de baby met bijv. de niet-invasieve prenatale test (NIPT) vanaf de 10de zwangerschapsweek. Via het bloed van de moeder wordt het DNA van de baby onderzocht. Er wordt dan voornamelijk gezocht naar trisomie 13, 18 en 21 (syndroom van Down).

Zodra afwijkingen worden vastgesteld, word je gericht doorverwezen of worden bepaalde behandelingen opgestart.

Opvolgafspraken en routineonderzoeken

Bij een normale zwangerschap worden na de eerste afspraak 9 standaard opvolgafspraken gepland met elk specifieke aandachtspunten:

Rond 12 weken:
- controle van bloeddruk en gewicht;
- opsporen van eiwitten in de urine met een teststrookje (dipstick);
- bloedafname voor eventuele screening (zie hoger);
- urineonderzoek op bacteriën;
- controle van de harttonen van de foetus;
- echografie 1.
Rond 16 weken:
- controle van bloeddruk en gewicht;
- opsporen van eiwitten in de urine met een teststrookje (dipstick);
- urineonderzoek op bacteriën (als dit op 12 weken niet gebeurde);
- controle van de harttonen van de foetus;
- inschatten van de grootte van de baarmoeder.
Rond 20 weken:
- controle van bloeddruk en gewicht;
- opsporen van eiwitten in de urine met een teststrookje (dipstick);
- controle van de harttonen van de foetus;
- inschatten van de grootte van de baarmoeder;
- echografie 2, waarbij elk orgaansysteem (hart, nieren, hersenen, ...) van de foetus in detail wordt onderzocht.
Rond 24-28 weken:
- controle van bloeddruk en gewicht;
- opsporen van eiwitten in de urine met een teststrookje (dipstick);
- controle van de foetus (bewegingen, groei, harttonen);
- inschatten van de grootte van de baarmoeder;
- bloedafname;
- suikertest om (zwangerschaps)diabetes op te sporen;
- toedienen van het kinkhoestvaccin.
Rond 30-32 weken:
- controle van bloeddruk en gewicht;
- opsporen van eiwitten in de urine met een teststrookje (dipstick);
- controle van de foetus (bewegingen, groei, harttonen);
- inschatten van de grootte van de baarmoeder;
- echografie 3, om eventuele groei- en liggingsafwijkingen bij de foetus op te volgen.
Rond 34 weken:
- controle van bloeddruk en gewicht;
- opsporen van eiwitten in de urine met een teststrookje (dipstick);
- controle van de foetus (bewegingen, groei, harttonen, ligging).
Rond 36 weken:
- controle van bloeddruk en gewicht;
- opsporen van eiwitten in de urine met een teststrookje (dipstick);
- controle van de foetus (bewegingen, groei, harttonen, ligging);
- inschatten van de grootte van de baarmoeder;
- screening naar groep B-streptokokken (zie hoger).
Rond 38 weken:
- controle van bloeddruk en gewicht;
- opsporen van eiwitten in de urine met een teststrookje (dipstick);
- controle van de foetus (bewegingen, groei, harttonen, ligging).
Rond 41 weken:
- controle van bloeddruk en gewicht;
- opsporen van eiwitten in de urine met een teststrookje (dipstick);
- controle van (het welzijn van) de baby (bewegingen, groei, harttonen, ligging);
- bespreken en plannen van de bevalling.

Download onze handige flowchart met praktische informatie over alle opvolgafspraken tijdens de zwangerschap.

Wat kun je zelf doen?

Keuze van zorgverlener

Moeder en kind hebben alle baat bij een goede opvolging. Denk je zwanger te zijn, voer dan zo snel mogelijk een urinetest uit.

Wijst de urinetest uit dat je zwanger bent, dan is het belangrijk om snel een zorgverlener te kiezen (vroedvrouw, huisarts en/of gynaecoloog). Vergeet niet dat ook de huisarts ervaring heeft om je te begeleiden tijdens je zwangerschap.

Welke zorgverlener je ook kiest, zij helpen je verder op weg en maken je wegwijs in de zorgmogelijkheden.

Het opvolgboekje van Kind en Gezin bevat heel wat waardevolle informatie en is een handig werkinstrument.

Foliumzuur

Van zodra je zwanger bent, wordt een supplement foliumzuur aangeraden.

Foliumzuur is een essentiële vitamine voor de ontwikkeling van het zenuwstelsel van het kind.

Ook bij een zwangerschapswens is de inname van foliumzuur zinvol. Je neemt het supplement het best door tot en met de 12de week van de zwangerschap.

Zelfzorg tijdens de zwangerschap

Als zwangere vrouw is het heel belangrijk om je zo goed mogelijk te verzorgen:

Eet gezond en beweeg voldoende. Het boekje van Kind en Gezin geeft je advies over de voedingsmiddelen die je beter vermijdt tijdens de zwangerschap. Je lichaamsgewicht zal sowieso toenemen. Vraag of zoek naar concrete richtlijnen die je hierin kunnen ondersteunen.
Luister naar jezelf en naar je lichaam. Ook je mentale gezondheid is van groot belang. Durf bij jezelf signalen te herkennen als iets niet gaat en bespreek je bezorgdheden met je huisarts en/of vroedvrouw.
Neem contact op met een arts:
- als je vaststelt dat de bewegingen van het kind verminderen of stoppen vanaf 28 weken zwangerschap;
- bij een combinatie van hoofdpijn, zichtproblemen en buikpijn.
Rook niet, drink geen alcohol en gebruik geen cannabis of andere drugs gedurende de hele zwangerschap. Ben je afhankelijk van een bepaald middel, bespreek het dan met je arts en/of vroedvrouw.
Saunabezoek wordt afgeraden tijdens de zwangerschap.
Seks hebben vormt geen probleem; er zijn geen risico’s aangetoond voor de baby.
Het nut van het routinematige gebruik van ijzer of andere vitaminen is niet bewezen. Enkel vitamine D kan in sommige gevallen zinvol zijn. Je vroedvrouw of huisarts kan je hierover meer informatie geven.
Gebruik een autogordel op een correcte manier: een driepuntsgordel boven en onder de buik, en niet over de buik.
Gebruik tijdens langeafstandsvluchten steunkousen om het risico op trombose te verminderen.

Zwangerschap en werken

Wanneer je je zwangerschap het best meldt aan je werkgever, hangt af van individuele factoren.

Soms houdt het werk risico’s in voor moeder en kind, zeker als het gaat om fysiek zwaar werk of werk waarbij je in contact komt met chemische producten.

Ook als je in de zorgsector werkt of met veel mensen in contact komt, kun je bepaalde risico’s lopen.

Spreek erover met je arts en/of vroedvrouw en contacteer indien nodig de arbeidsgeneesheer.

Prenatale zorg en informatie

Zoek in je buurt naar groepssessies prenatale zorg, infosessies over zwangerschap en borstvoeding... In Vlaanderen bestaan tal van initiatieven, vaak georganiseerd door de kraamklinieken en/of vroedvrouwenpraktijken. Maak hier gerust gebruik van. Je ontmoet zwangere vrouwen uit je buurt en steekt er vast iets van op.
Bespreek sowieso al je vragen en onzekerheden m.b.t. zwangerschap, geboorte en de opvolging met je zorgverlener. Zorg ervoor dat je de informatie die je krijgt goed begrijpt.
Los van de medische aspecten kunnen andere zaken een vlotte zwangerschap in de weg staan. Ervaar je drempels om hulp in te roepen omwille van sociale problemen of armoede, omdat je een alleenstaande moeder bent of ongewenst zwanger ben, dan kun je contact opnemen met de Prenatale Steunpunten van Kind en Gezin. Zij bieden heel goede ondersteuning.

Klachten tijdens de zwangerschap

Heel wat klachten tijdens de zwangerschap kun je zelf aanpakken:

Misselijkheid en braken: dit gaat meestal vanzelf over na 16-20 weken zwangerschap. Als niets anders helpt (bijv. een cracker eten voor het opstaan), kun je medicatie nemen na advies van je arts.
Reflux: let op je voeding. Eventueel kun je medicatie nemen. Je kan veilig starten met antacida (bijv. Rennie, Gaviscon, Maalox). Helpt dit onvoldoende, vraag dan raad aan je arts.
Constipatie: zorg voor een vezelrijke voeding, drink veel water en beweeg voldoende. Laxeermiddelen op basis van macrogol zijn veilig (bijv. Forlax, Laxido, Movicol).
Aambeien: pas je dieet aan, zodat je stoelgang zacht blijft. Vermijd constipatie.
Kuitkrampen: probeer regelmatig te stretchen. Eventueel kun je magnesiumtabletten nemen.
Spataders: dit komt veel voor tijdens de zwangerschap. Steunkousen kunnen helpen.
Rugpijn: blijf in beweging (bijv. zwemmen), doe specifieke rugoefeningen en laat je eventueel masseren.
Bekkeninstabiliteit: dit komt naarmate de zwangerschap vordert voor bij bijna de helft van de zwangere vrouwen. Typisch is de ernstige pijn in het bekken, die kan uitstralen naar de bovenbenen en het staartbeen. Met een voorschrift van je arts kan een kinesitherapeut hiervoor specifieke oefeningen geven.
Tintelingen in de handen (carpaletunnelsyndroom): door zwelling van de weefsels ontstaat er druk op de zenuw, wat de klachten veroorzaakt. Heb je hier tijdens de zwangerschap last van, dan wacht je het best af of de klachten nog aanhouden na de bevalling.

Meer weten?

https://www.kindengezin.be/zwangerschap-en-geboorte/zwanger/
http://www.expertisecentrakraamzorg.be/
https://www.uzleuven.be/zwangerschapscontroles
website over zwanger worden: https://www.gezondzwangerworden.be/
website over o.a. ongeplande zwangerschap: https://www.fara.be/

Bronnen

Ik ben zwanger! Welke begeleiding mag ik verwachten?

Download onze handige flowchart met praktische informatie over alle opvolgafspraken tijdens de zwangerschap.

Content overnemen van Gezondheid en Wetenschap

Gezondheid en Wetenschap heeft het alleenrecht op de meeste gepubliceerde content. Onze artikels mogen dus niet overgenomen worden zonder onze schriftelijke toestemming.

Interesse in onze content? Neem contact op via info@gezondheidenwetenschap.be.