Wat is glutenintolerantie?
Glutenintolerantie of coeliakie is een chronische darmaandoening. Je bent dan overgevoelig voor gluten in je voeding. Gluten zitten in granen, zoals tarwe, rogge, gerst, spelt en kamut.
De oorzaak van glutenintolerantie is niet bekend.
Auto-immuunaandoening
Glutenintolerantie is een auto-immuunaandoening:
- Je lichaam maakt afweerstoffen (antilichamen) aan tegen een eiwit dat in gluten voorkomt.
- Die afweerstoffen beschadigen het slijmvlies van je dunne darm.
- De normale darmvlokken verdwijnen en je darm wordt glad (zie afbeelding).
- Je lichaam neemt na vertering onvoldoende voedingsstoffen op.
- Zo kunnen er tekorten ontstaan van ijzer, calcium en vitaminen.
Huidaandoening
Glutenintolerantie kan gepaard gaan met een huidaandoening waarbij je blaren krijgt (coeliakie van de huid).
Gelijkaardige aandoeningen
Sommige mensen zijn niet glutenintolerant, maar reageren toch op voedingsmiddelen met gluten. Dan is er soms sprake van:
- glutensensitiviteit: je bent overgevoelig voor bepaalde bestanddelen in tarwe of gluten zonder dat er sprake is van glutenintolerantie, coeliakie van de huid of tarweallergie. De darm is niet aangetast. De klachten verdwijnen met een glutenvrij dieet.
- prikkelbaredarmsyndroom: je bent niet overgevoelig voor gluten, maar mogelijk wel voor bepaalde voedingssuikers die aanwezig zijn in onder andere tarwe, gerst en rogge.
Hoe vaak en bij wie komt glutenintolerantie voor?
0,5 tot 2% van de mensen zijn glutenintolerant.
De aandoening kan op elke leeftijd voorkomen. Meestal wordt glutenintolerantie vastgesteld bij kinderen onder de 2 jaar of tussen 20 en 30 jaar.
Vrouwen hebben er meer last van dan mannen.
Risicofactoren
- Je hebt meer kans om glutenintolerantie te krijgen als een van je ouders, broers of zussen de aandoening heeft.
- Het komt vaker voor bij mensen met diabetes type 1 of een verstoorde schildklierwerking.
Hoe kan je glutenintolerantie herkennen?
Symptomen
De meest typische klachten zijn:
- chronische diarree of lossere stoelgang;
- winderigheid;
- gewichtsverlies;
- tragere groei bij kinderen.
Je kan ook last hebben van:
- buikpijn;
- verstopping;
- opgezette buik;
- stinkende, vettige stoelgang;
- aften in je mond.
Mensen die ook coeliakie van de huid hebben, krijgen jeukende blaasjes ter hoogte van de ellebogen, knieën en billen.
Er zijn ook mensen die weinig of geen klachten hebben.
Ernstig beschadigde darmwand
Wanneer de glutenintolerantie je darmwand ernstig beschadigt, neemt je lichaam voedingsstoffen niet goed meer op. Dat kan leiden tot:
- bloedarmoede (door een tekort aan ijzer, foliumzuur en soms vitamine B12);
- vermoeidheid;
- botontkalking (door een tekort aan calcium);
- aantasting van het tandglazuur.
Hoe stelt je arts glutenintolerantie vast?
Bloedonderzoek
Je arts controleert je bloed op bepaalde antilichamen. Maar dat onderzoek is niet voldoende om met zekerheid te stellen dat je glutenintolerant bent. Soms zijn er antilichamen aanwezig maar is er toch geen sprake van glutenintolerantie. Het kan ook zijn dat er geen antilichamen zijn, terwijl je toch glutenintolerant bent.
Biopsie
Om duidelijkheid te krijgen, gebeurt er een biopsie van je dunne darm:
- Via een gastroscopie wordt een klein stukje darmslijmvies weggenomen.
- Is het weefsel aangetast? Dan ben je glutenintolerant.
Bij kinderen en adolescenten is het niet altijd nodig om een biopsie uit te voeren. Het is wel noodzakelijk om een vergoeding voor glutenvrije voeding te kunnen krijgen via het RIZIV.
Diagnose vóór glutenvrij dieet
Deze onderzoeken moeten gebeuren voor je start met een glutenvrij dieet. Want zodra je glutenvrij begint te eten, verdwijnen de antilichamen in je bloed en herstelt je darmwand zich. Daardoor is het moeilijker om de diagnose te stellen.
Wat kan je zelf doen?
De behandeling bestaat uit een glutenvrij dieet. Voordat je daarmee start, moet de diagnose duidelijk zijn.
Door glutenvrij te eten, verdwijnen je klachten snel. Maar als je ermee stopt, komen ze terug. Je moet het dieet dus levenslang volgen.
Wat kan je niet eten?
Gluten vind je in voedingsmiddelen op basis van tarwe, rogge, gerst, spelt of kamut. Bijvoorbeeld:
- brood;
- pizza;
- pasta;
- koekjes en gebak;
- paneermeel;
- beschuiten en crackers.
Gluten worden ook heel vaak toegevoegd aan producten waar je het niet echt verwacht. Bijvoorbeeld:
- bewerkte voedingsmiddelen (vleeswaren, aardappelbereidingen, gepaneerde vis);
- soepen (bindmiddel, vermicelli);
- sauzen;
- snoep;
- ijs;
- bier.
In de ingrediëntenlijst op de verpakking zie je of een product gluten bevat.
Soms kan een voedingsmiddel voor, tijdens of na de productie besmet raken met gluten. Op de verpakking staat dan: ‘kan sporen van gluten bevatten’.
Wat kan je wel eten?
Natuurlijke glutenvrije graansoorten
Bijvoorbeeld: rijst, boekweit, teff, gierst, quinoa en maïs.
Haver
Haver is van nature glutenvrij, maar is vaak ‘besmet’ met gluten. Kies daarom altijd voor haver met het glutenvrije label.
Sommige mensen reageren toch op haver.
Glutenvrije producten
Een voedingsmiddel wordt als glutenvrij beschouwd als het minder dan 20 mg gluten bevat per kg.
Van 20 tot 100 mg per kg staat op de verpakking 'zeer laag glutengehalte' vermeld.
Terugbetaling voeding
Via het RIZIV kan je een vergoeding krijgen voor glutenvrije voeding.
- Vraag aan je specialist (maag-darmarts, huidarts of kinderarts) om een attest op te maken.
- Bezorg het attest aan je ziekenfonds.
- Na goedkeuring van de adviserend arts krijg je een bepaald bedrag voor de aankoop van glutenvrije voeding.
Wat kan je arts of zorgverlener doen?
Er is geen geneesmiddel dat de oorzaak van glutenintolerantie wegneemt. De enige behandeling is een glutenvrij dieet.
Een diëtist kan je daarbij helpen. Zo leer je bijvoorbeeld:
- op een gezonde manier glutenvrij te eten zodat er geen tekorten ontstaan;
- wat je kan doen als je uit eten gaat.
Opvolging
Vaak gebeurt er een bloedonderzoek:
- Dalen de specifieke antilichamen in je bloed? Dan werkt het glutenvrije dieet.
- Heb je een tekort aan ijzer, calcium of vitaminen? Dan schrijft je arts je supplementen voor.
Na ongeveer één jaar glutenvrij eten gebeurt er opnieuw een biopsie. Die dient om te controleren of de dunne darm zich heeft hersteld.
Je arts kijkt ook na of je andere aandoeningen hebt, bijvoorbeeld:
- diabetes type 1;
- een aandoening van de schildklier.
Meer weten?
Lees meer op:
- Thuisarts.nl
- de website van de Maag Lever Darm Stichting
- de website van de Vlaamse Coeliakievereniging
Meer info over de terugbetaling van bijzondere voeding