Wat is het?
Het gaat om infecties door verschillende soorten virussen, die letsels veroorzaken ter hoogte van lippen, tong, verhemelte, slijmvliezen van wangen en keel. Het kan voorkomen als een aandoening op zich of deel uitmaken van een andere ziekte.
Hoe vaak komt het voor?
- Herpes labialis (‘koortsblaasjes’) komt frequent voor: 50 tot 70% zou drager zijn van het virus dat de aandoening veroorzaakt. Dit betekent dat ze het virus in hun lichaam dragen zonder koortsblaasjes te hebben. Het aantal nieuwe gevallen per jaar wordt geschat op 1,6 per 1 000 mensen.
- Bijna alle kinderen maken Varicella zoster (‘de windpokken’) door.
- Herpes zoster-infecties (‘zona’, ‘gordelroos’) treffen 3 op 1 000 mensen die een huisarts raadplegen; bij 15 tot 20% treden deze infecties op in het hoofd- en halsgebied, en ze worden vaker gezien bij ouderen.
- HPV-infectie (Humaan Papillomavirus) van het mondslijmvlies komt voor bij 0,4% van de bevolking.
Hoe kun je het herkennen?
Herpes simplex virus (HSV) type 1
Herpes labialis of koortslip wordt veroorzaakt door het herpes simplex virus (HSV) type 1, en uit zich in een gemakkelijk terugkerende uitslag ter hoogte van lippen en mondslijmvlies die voorafgegaan wordt en gepaard gaat met een branderige pijn. Je krijgt dan blaasjes op een rode achtergrond, die indrogen en korsten vormen. Ter hoogte van het mondslijmvlies gaan de blaasjes gemakkelijk stuk. Hierdoor ontstaan oppervlakkige zweertjes, die na 1 tot 2 weken spontaan genezen zonder littekenvorming. Besmetting gebeurt meestal in de kindertijd via rechtstreeks huid- of slijmvliescontact (bvb. zoenen) of via besmette voorwerpen (drinken van het glas van iemand met een koortsblaas). Dit veroorzaakt weinig of geen klachten. Van de besmette personen ontwikkelt 1% een uitgesproken blaarvormige ontsteking van het mondslijmvlies met koorts. Het virus blijft levenslang aanwezig in het lichaam. Het houdt als het ware een soort van winterslaap in een geïnfecteerde zenuw, en ontwaakt door UV-straling (bvb. zonnebank), koorts, verkoudheid, behandelingen die de weerstand verlagen, stress, vermoeidheid, menstruatie en lokale verwonding.
Varicella zoster-virus
Het varicella zoster-virus is de verwekker van de kinderziekte die we kennen als de wind- of waterpokken. Naast blaasjes overal op het lichaam, kun je er ook hebben op het mondslijmvlies. De blaasjes zijn aanvankelijk gevuld met een heldere, waterige vloeistof. De letsels drogen na een tiental dagen uit, met vorming van korstjes. De ziekte geneest spontaan.
Herpes zoster-virus
Herpes zoster of zona van de mondholte komt meer op oudere leeftijd voor, en vaak bij mensen die als kind de windpokken hebben doorgemaakt. Het kan beginnen met tandpijn. Na enkele dagen ontstaan blaasjes in en rond de mondholte. Typisch voor zona is dat de blaasjes de middenlijn van het lichaam niet overschrijden, behalve ter hoogte van het gehemelte. Soms blijft na genezing een vervelende pijn bestaan.
Enterovirussen
- Herpes-angina (Coxsackie virus) komt in epidemieën voor bij kinderen. Algemene klachten zijn koorts, malaise, hoofd-, buik- en spierpijnen vóór het verschijnen van door een bleke ring omrande blaasjes, meestal op verhemelte, huig en amandelen. In tegenstelling tot bij HSV-infecties heb je geen blaasjes ter hoogte van het tandvlees. De letsels zijn ook minder pijnlijk en minder lang aanwezig.
- Hand-voet-mondziekte herken je aan de rode, vlekkige uitslag op de huid, samen met het optreden van pijnloze blaasjes in de mond, op de handen en voeten. Het geneest spontaan na een vijftal dagen.
Humaan Papillomavirus (HPV)
Er bestaan een honderdtal varianten van het HPV-virus. We kennen ze vooral als de veroorzakers van genitale wratten en van baarmoederhalskanker. Maar ze kunnen ook het mondslijmvlies infecteren. Er ontstaan dan bloemkoolachtige wratten of kleine knobbeltjes aan de binnenkant van de wangen. Door op hun vingers te zuigen kunnen kinderen handwratten overbrengen naar het mondslijmvlies.
Ebstein-Barrvirus (EBV)
Het Ebstein-Barrvirus veroorzaakt mononucleose, ook wel de ziekte van Pfeiffer of “kusziekte” genoemd. Naast koorts, moeheid, vergrote klieren en keelontsteking kun je ook last hebben van pijnlijke zweertjes in de mondholte.
Harige leukoplakie komt vaak voor bij mensen met een verminderde weerstand zoals bvb. bij hiv of leukemie. Beide zijden van de tong zijn dan bedekt met een witachtige substantie. Dat begint bij het achterste derde van de tong. Dit letsel veroorzaakt geen klachten, maar gaat bij personen met hiv gepaard met een slechtere prognose. Door de zeer actieve antivirale therapie (HAART) – dat is een combinatie van verschillende antivirale middelen gegeven aan hiv-patiënten – komt harige leukoplakie minder voor.
Hoe stelt je arts de aandoening vast?
Je arts stelt de diagnose op basis van het klinisch onderzoek. Soms moet een uitstrijkje van een blaasje of een biopsie uitsluitsel geven.
Wat kun je zelf doen?
Vermijd factoren waarvan je weet dat ze een koortslip kunnen uitlokken.
Gebruik zonnecrème met een hoge beschermingsfactor.
Knuffel geen zuigelingen wanneer je een koortslip hebt.
Waterpokken genezen vanzelf. Het kind mag in bad. Lauw water helpt tegen de jeuk. Dep de huid met de handdoek droog, en wrijf niet hard, want dan gaan de blaasjes open. Het openkrabben van de blaasjes kan kleine littekens veroorzaken.
Verschillende producten voor plaatselijk gebruik zijn vrij verkrijgbaar. Het is echter niet bewezen dat ze de genezing bevorderen, maar dekken wel de letsels af en kunnen de jeuk stillen zodat de kinderen er beter af kunnen blijven.
Wat kan je arts doen?
Herpes simplex-virus
Er is onvoldoende bewijs dat het gebruik van antivirale middelen (medicatie) en lokale behandeling (bv. aciclovircrème) zinvol is bij een persoon met een goede algemene weerstand. Het is dus niet aanbevolen, ook niet bij frequente heropflakkeringen.
Varicella en herpes zoster
- Varicella zoster geneest spontaan. Een jeukwerend middel kan soelaas bieden. Paracetamol is alleen zinvol bij hoge koorts.
- Herpes zoster in het gelaat bij personen met een verminderde weerstand en bij letsels (vaak rond het oog) ordt altijd behandeld met orale antivirale middelen (bvb. aciclovir). Voor de pijn gebruikt men ontstekingsremmers.
Enterovirussen
Deze infecties genezen spontaan. De behandeling is symptomatisch. Dat betekent dat enkel de symptomen (klachten) worden aangepakt.
Humaan Papillomavirus
De wratten verdwijnen vaak spontaan. Lasertherapie, bevriezen (cryotherapie) of chirurgische verwijdering kan soms aangewezen zijn.
Ebstein-Barrvirus (EBV)
Voor klierkoorts volstaat een symptomatische behandeling. Harige leukoplakie vereist geen behandeling. Natuurlijk zal je arts onderzoeken of er geen onderliggende vermindering is van de natuurlijke weerstand. Elke onderliggende aandoening moet immers behandeld worden.