Ondervoeding bij ouderen

Laatst aangepast op 19/12/2024

Wat is ondervoeding?

Als je lange tijd te weinig energie en/of voedingsstoffen opneemt, raak je ondervoed.

Het kan ook zijn dat je wel genoeg zetmeel en vet eet, maar te weinig eiwitten en vitaminen. Dat is moeilijker te zien, omdat je dan meestal niet vermagert.

Met het ouder worden neemt de kans op ondervoeding toe. Dat kan verschillende oorzaken hebben:

Je hebt mond- en gebitsproblemen, verminderde smaak, minder dorst of een vertraagde spijsvertering.
Je bent minder mobiel.
Geheugenproblemen, sociaal isolement en onvoldoende financiële middelen kunnen het moeilijk maken om genoeg eten te kopen of te bereiden.
Ook eenzaamheid en depressie hebben vaak een negatief effect op de voedselinname.
Bepaalde aandoeningen en medicijnen kunnen de eetlust verminderen of de opname van voedingsstoffen verstoren. Meer daarover in de richtlijn over onbedoeld gewichtsverlies.

Gevolgen

Door ondervoeding:

verlies je sneller spiermassa en -kracht;
heb je meer kans om te vallen en iets te breken;
daalt je weerstand;
genezen wonden trager en herstel je trager van ziektes;
heb je meer kans op complicaties bij een operatie.

Deze gevolgen vergroten je afhankelijkheid en hebben een negatief effect op je levenskwaliteit.

Hoe vaak komt ondervoeding voor?

In 2023 was 2% van de thuiswonende 65-plussers in België ondervoed en had 29% risico op ondervoeding.

In woonzorgcentra is ondervoeding een groot probleem. In 2013 was in België 13% van de bewoners ondervoed en liep 50% een risico op ondervoeding.

Ook in ziekenhuizen is ondervoeding een groot probleem.

Hoe kan je ondervoeding herkennen?

Ondervoeding valt niet altijd op. Let op deze signalen:

gewichtsverlies: je kleren zitten wat ruimer of je juwelen of kunstgebit zitten losser;
minder eetlust hebben, moeite hebben met eten of kleinere porties eten;
voortdurend koud hebben;
duizeligheid;
vermoeidheid;
je zwak voelen.

Als je een of meer van deze signalen herkent, ga dan naar je huisarts.

Hoe stelt je arts ondervoeding vast?

Lichamelijk onderzoek

Je arts zal een algemeen lichamelijk onderzoek doen, je wegen en je BMI bepalen.

Je BMI is een cijfer dat iets zegt over je gewicht:

Voor 65-plussers ligt een gezonde BMI tussen 23 en 28.
Is je BMI lager dan 23, dan is er sprake van een risico op ondervoeding.
Bij een BMI lager dan 20 spreken we van ondervoeding.

Maar je BMI zegt niet alles. Het is ook belangrijk om te kijken of je ongewild gewicht verliest (zonder een dieet te volgen). Je bent ondervoed, als je:

op 1 maand tijd meer dan 5% bent afgevallen;
of op 6 maanden tijd meer dan 10% bent afgevallen.

Iemand met een gezonde of te hoge BMI kan dus ook ondervoed zijn.

Vragenlijst

Je arts kan ook gebruik maken van vragenlijsten om je voedingstoestand te bepalen, zoals de MNA. Die vragenlijsten peilen niet alleen naar BMI en gewichtsverlies. Er worden ook vragen gesteld over eetlust, voedingsinname en ziektes.

Bloedonderzoek

Met een bloedonderzoek gaat je arts na:

of je aandoeningen hebt zoals infecties, schildklieraandoeningen, kanker en diabetes;
of je bijvoorbeeld een tekort hebt aan ijzer of vitamines.

Wat kan je zelf doen?

Herken je een aantal signalen van gewichtsverlies? Ga dan naar je huisarts. Stelt je arts (dreigende) ondervoeding vast? Dan moet er snel ingegrepen worden.

Eten

Wat en hoeveel je best eet, vind je in de voedingsdriehoek.

Daarnaast zijn er specifieke aandachtspunten naargelang de oorzaak van je probleem:

Heb je het moeilijk met boodschappen doen of koken? Familie, vrienden of een zorgkundige kunnen je helpen.

Heb je kauw- en slikproblemen?
- Gebruik saus om je maaltijd ‘vochtiger’ te maken.
- Als je geen rauwe groenten meer kan eten, kies dan voor bereide groenten of groentepuree.
- Snij je eten in kleine stukjes.
- Kies voor zacht fruit of verwerk het in een smoothie.

Gebruik extra verse kruiden en specerijen als je eten minder smaakt. Ook stoven in plaats van koken geeft meer smaak.

Heb je weinig eetlust of ben je een kleine eter?
- Kies dan voor drie hoofdmaaltijden en twee tot drie tussendoortjes.
- Schenk extra aandacht aan de smaak en de presentatie van je maaltijden.

Probeer 1,5 liter water te drinken per dag, ook al heb je minder dorst.

Wil je bijkomen?
- Beleg je boterhammen dubbel (bijvoorbeeld: hesp en een laagje kruidenkaas) en besmeer ze extra met smeervet.
- Kies eens vaker voor pasta of puree in plaats van gekookte aardappelen.
- Voeg room, stukjes vlees, bonen, croutons of pasta toe aan je soep.
- Bak je vlees en groenten in voldoende vetstof.
- Kies voor energierijke dranken, zoals (chocolade)melk, fruitsappen en smoothies.

Bewegen

Naast gezond eten is het belangrijk om voldoende te bewegen, binnen en buiten. De bewegingsdriehoek zet je op weg.

Wat kan je arts of zorgverlener doen?

Je arts:

zal je regelmatig wegen en je voedingstoestand bepalen. Zo kan (dreigende) ondervoeding tijdig gedetecteerd worden;
spoort onderliggende aandoeningen op en behandelt ze;
bekijkt samen met jou de oorzaken van de ondervoeding en hoe die aangepakt kunnen worden.

Indien nodig vraagt je arts advies aan een specialist in ouderenzorg (geriater).

Zorgplan

Soms stelt je arts samen met andere zorgverleners een algemeen zorgplan op. Daarmee regelen ze bijvoorbeeld dat je maaltijden aan huis krijgt via een thuiszorgdienst. Of dat een zorgkundige je helpt bij het koken of bij het eten.

Voedingsadvies

Indien nodig krijg je hulp van een diëtist. Die:

legt uit wat je best eet om bij te komen;
bekijkt of het zinvol is om bijvoeding te gebruiken, zoals drankjes of pudding die je in de apotheek kan vinden.

Meer weten?

Bronnen

Content overnemen van Gezondheid en Wetenschap

Gezondheid en Wetenschap heeft het alleenrecht op de meeste gepubliceerde content. Onze artikels mogen dus niet overgenomen worden zonder onze schriftelijke toestemming.

Interesse in onze content? Neem contact op via info@gezondheidenwetenschap.be.