Valpartijen voorkomen bij thuiswonende oudere personen

Laatst aangepast op 08/04/2022

Wat is het?

Ben je ouder dan 65 jaar, woon je thuis en ben je het afgelopen jaar 2 of meer keer gevallen, met of zonder letsel? Heb je last van evenwichts- en gangstoornissen? Dan loop je risico om vaker te vallen. Maatregelen om valpartijen te voorkomen (valpreventie) kunnen dan zinvol zijn.

De gevolgen van vallen kunnen zeer uiteenlopend zijn:

huidwonden;
verstuikingen;
hoofdletsels;
breuken, bijv. van de heup of de pols;
een opname in het ziekenhuis of in een woonzorgcentrum;
angst om te vallen, waardoor:
- je bepaalde activiteiten gaat vermijden;
- je minder sociaal contact hebt;
- je zelfvertrouwen afneemt;
- je levenskwaliteit daalt.

Valpreventie is bij voorkeur teamwerk:

Verschillende zorgverleners (bijv. huisarts, kinesitherapeut, ergotherapeut) overleggen en werken samen om valpartijen zoveel mogelijk te voorkomen.

Ze doen dat samen met jou, je familie en eventuele mantelzorgers.

Ze kunnen je valrisico evalueren. Daarbij houden ze rekening met de bestaande risicofactoren (zie verder) om:
- na te gaan welke specifieke noden je hebt;
- bepaalde maatregelen (interventies) te kunnen voorstellen om valpartijen te voorkomen;
- te controleren of die interventies voldoende effect hebben gehad.

Hoe vaak komt het voor?

Twee tot 4 op de 10 thuiswonende 65-plussers vallen minstens 1 keer per jaar. Een groot deel valt zelfs herhaaldelijk. Bij personen met dementie ligt dat cijfer nog hoger.

Wat zijn de risicofactoren?

Bij valpartijen spelen doorgaans meerdere risicofactoren een rol. Daarom is het belangrijk om die factoren te bepalen. Zo kunnen de zorgverleners je een gepaste interventie voorstellen.

Deze risicofactoren omvatten:

factoren met betrekking tot de fysieke en mentale toestand van de oudere persoon;
externe factoren.

Fysieke en mentale toestand van de oudere persoon

stoornissen in:
- evenwicht;
- spierkracht;
- mobiliteit.
angst om te vallen;
psychische problemen, bijv. verwardheid, mentale achteruitgang;
een tekort aan vitamine D;
een bloeddrukval bij het rechtstaan (orthostatische hypotensie);
verminderd zicht;
pijn;
ongewild urine- en/of stoelgangverlies (incontinentie);
risicogedrag, bijv. zich haasten, onvoorzichtigheid tijdens wandelen of verplaatsingen.

Externe factoren

bepaalde geneesmiddelen:
- kalmeermiddelen;
- slaapmiddelen;
- geneesmiddelen voor psychische aandoeningen;
- combinatie van meerdere geneesmiddelen (polyfarmacie).
sociaal isolement;
een onveilige omgeving:
- vloer;
- tapijten;
- slechte verlichting.
onaangepast schoeisel.

Waaruit bestaat een valpreventieprogramma?

Om efficiënt valpartijen te voorkomen, moeten verschillende zorgverleners, familie en mantelzorgers samenwerken. Samen met jou stellen zij een valpreventieprogramma op, met aandacht voor:

je valrisico en de fysieke en mentale factoren die daar een rol in spelen;
een veilige leefomgeving;
voldoende lichaamsbeweging;
mogelijke hulpmiddelen.

Valevaluatie

Met een valevaluatie brengt het valpreventieteam je risico’s in kaart. Dat gebeurt op basis van:

een bevraging, vaak aan de hand van verschillende vragenlijsten;
een lichamelijk onderzoek met o.a. observatie van je evenwicht en eventuele moeilijkheden bij het stappen en verplaatsingen;
een bezichtiging van je woonomgeving.

Door deze risico’s aan te pakken, probeert het team de kans op vallen te verkleinen.

Hieronder lichten we toe wat de verschillende zorgverleners uit het valpreventieteam voor jou kunnen betekenen.

Wat kan je arts of zorgverlener doen?

De arts:

spitst zich vooral toe op de specifieke factoren die je valrisico vergroten;
verwijst je voor een specifieke evaluatie en/of interventie door naar de juiste persoon in het valpreventieteam.

Medicatie nakijken

Hoe meer geneesmiddelen je neemt, hoe groter je kans om te vallen.

Je arts kan samen met jou nagaan of het nodig is om je medicatie aan te passen of het aantal geneesmiddelen te beperken.
Het is belangrijk dat je je medicatie correct inneemt en op het juiste tijdstip.

Heb je een vitamine D-tekort of lijd je aan botontkalking (osteoporose)? Dan schrijft je arts vitamine D en calcium voor.

Bloeddruk controleren

Soms kan je last hebben van een bloeddrukval als je rechtstaat (orthostatische hypotensie).

Dat is op zich niet erg, maar kan je wel doen vallen.
Je arts raadt je daarom aan om niet te bruusk recht te komen, maar traag en met steun.

Pijn aanpakken

Ook als je pijn hebt, loop je meer risico om te vallen. Je arts gaat dus na:

waarom je pijn hebt;
hoe hij de pijn op een gepaste manier kan behandelen.

Zicht nakijken

Heb je problemen met je ogen en je zicht?
- Dan verwijst je arts je door naar de oogarts voor een jaarlijkse controle.

Heb je nieuwe brilglazen?
- Dan heb je meestal tijd nodig om ze gewoon te worden, zeker bij multifocale glazen.
- Intussen moet je extra voorzichtig zijn om niet te vallen.

Heb je last van cataract?
- Dan heeft een operatie, zeker aan het eerste oog, een positief effect op je valrisico.

Aandacht voor psychische risicofactoren

Als je met een psychische aandoening kampt, bijv. een depressie, dan kan je zaken minder goed inschatten. Daardoor is je kans op vallen groter. Je arts probeert je zo goed mogelijk te ondersteunen.

Bewegen

Lichaamsbeweging is voor iedereen nuttig, maar zeker als je meer risico hebt om te vallen.

Je arts:

geeft algemene beweegadviezen:
- Blijf thuis actief.
- Beweeg minstens 30 minuten per dag matig intensief:
  - bijv. wandelen of fietsen, op een tempo waarop je nog kan praten;
  - gespreid over de dag, waarvan minimaal 10 minuten aaneensluitend;
  - bijv. 8.000 stappen per dag als streefdoel.
- Wil je iets intensiever sporten?
  - Dan heeft 3 maal 20 minuten per week de voorkeur.
- Wekelijkse spierversterkende oefeningen en evenwichtsoefeningen zijn aan te raden, vooral als je angst hebt om te vallen.

kan je doorverwijzen naar:
- een beweegcoach van het project ‘Bewegen op Verwijzing’;
- een kinesitherapeut.

schrijft een specifiek oefenprogramma voor, doorgaans onder begeleiding van een kinesitherapeut:
- Dit kan je doen in groep of individueel.
- Het doel van het programma is:
  - je mobiliteit te behouden en/of te verbeteren;
  - je evenwicht, kracht, lenigheid en uithouding te trainen;
  - eventuele moeilijkheden met stappen aan te pakken.

De arts houdt hierbij rekening met je mogelijkheden en voorkeuren.

Leefomgeving en veiligheid

Je leefomgeving veiliger maken is een zeer belangrijke doelstelling van het valpreventieprogramma. Je arts kan je hiervoor doorverwijzen naar een kinesitherapeut of ergotherapeut (zie verder).

Wat kan de kinesitherapeut doen?

Om je kans op vallen (valrisico) te verminderen, is vaak de professionele hulp van een kinesitherapeut aangewezen.

Informatie en advies

Na evaluatie geeft de kinesitherapeut je, net zoals de arts en andere betrokken zorgverleners, informatie en/of advies over:

je valrisico en de aanwezige risicofactoren;
gepaste strategie(ën) om je valrisico aan te pakken, zoals:
- oefeningen;
- bewegen;
- leren rechtkomen na een val;
- een loophulpmiddel gebruiken;
- een alarmsysteem en valbescherming inschakelen.

Hij kan je daarvoor ook doorverwijzen naar een ergotherapeut.

Oefeningen

De kinesitherapeut:

motiveert je om voldoende te bewegen;
- Bewegen vermindert het aantal valpartijen per jaar en de nood aan medische zorg.

of beweegcoach geeft je informatie en adviezen voor specifieke bewegingsprogramma’s op jouw maat, bijv. tai chi of wandelclubs;

start een specifiek oefenprogramma op met een positief effect op je valrisico:
- Dat programma bestaat uit een combinatie van oefeningen die aansluiten bij je alledaagse activiteiten.
- Je kan de oefeningen eventueel ook thuis uitvoeren, zoals:
  - evenwichtsoefeningen;
  - krachttraining;
  - oefeningen gericht op lenigheid en mobiliteit;
  - oefeningen om je uithouding, (reactie)snelheid en conditie te bevorderen.
- Het oefenprogramma houdt rekening met:
  - je hulpvraag;
  - je fysieke mogelijkheden;
  - een veilige oefenomgeving.

Lees verder onder de video's.

Wat kan de ergotherapeut doen?

Valpreventie verkleint de kans op vallen, maar sluit die nooit volledig uit. Soms kan je ook angst hebben om te vallen. Een ergotherapeut helpt je om je dagelijkse activiteiten zo goed mogelijk uit te voeren. Daarbij houdt hij rekening met je valrisico en eventuele valangst.

De ergotherapeut is de ideale hulpverlener om samen met jou:

je leefomgeving te evalueren;

je advies te geven over:
- een veilige leefomgeving, zoals opstapjes, tapijten, gladde vloeren e.d. vermijden;
- gepast schoeisel, met een hak lager dan 2,5 cm en een zo groot mogelijk steunvlak tussen schoen- en voetzool;
  - Antislipzolen zijn af te raden, tenzij de vloeren in huis glad zijn.
- hulpmiddelen om te stappen, zoals een:
  - wandelstok;
  - looprek;
  - rollator.
- hulpmiddelen in je woning, zoals:
  - leuningen en handvatten, bijv. in de douche;
  - een toiletverhoger.

te onderzoeken of je last hebt van valangst; als dat zo is zal hij:
- samen met jou nagaan:
  - wat de reële kans is dat je valt;
  - hoe je die valangst kan omzetten in een gezonde bezorgdheid om niet te vallen.
- je aanmoedigen en begeleiden om zoveel mogelijk activiteiten die voor jou belangrijk zijn op een veilige manier opnieuw op te nemen.

te bekijken of een alarmsysteem nodig is:
- Een dergelijk alarm detecteert wanneer je bent gevallen en verwittigt onmiddellijk iemand.
- Zo kan er snel hulp komen.

Meer weten?

Bronnen

https://www.ebpnet.be/
De Coninck et al. Ergotherapeutische richtlijn: valpreventie bij oudere personen met een verhoogd valrisico. Antwerpen, WOREL, 2021. Beschikbaar via: werkgroep ontwikkeling richtlijnen eerste lijn - ebp-guidelines.be
https://www.valpreventie.be/
https://valpreventie-ouderen.nl/
https://www.veiligheid.nl/valpreventie
https://www.dynamed.com/condition/falls-in-older-adults
Effectiviteit van een multifactoriële interventie, een oefenprogramma en vitamine D-suppletie als valpreventiestrategie bij thuiswonende ouderen
Riziv - Het rationeel gebruik van calcium en vitamine D
Riziv - De rol van vitamine D en calcium bij osteoporose en breuken

Content overnemen van Gezondheid en Wetenschap

Gezondheid en Wetenschap heeft het alleenrecht op de meeste gepubliceerde content. Onze artikels mogen dus niet overgenomen worden zonder onze schriftelijke toestemming.

Interesse in onze content? Neem contact op via info@gezondheidenwetenschap.be.