Wat zijn leerstoornissen?
We spreken over ‘leerstoornissen’ als kinderen met een normale intelligentie ernstige en hardnekkige problemen ondervinden bij lezen, spellen of rekenen, zónder dat er sprake is van een reden zoals:
- een onderliggend medisch probleem, bijvoorbeeld niet goed kunnen zien;
- omgevingsfactoren, bijvoorbeeld een verandering van school.
We onderscheiden twee leerstoornissen:
- dyslexie: moeite met lezen en schrijven;
- dyscalculie: moeite met rekenen.
Je kan pas spreken van dyslexie of dyscalculie als:
- het kind al gestart is met lees- en rekenonderwijs;
- het leren lezen of rekenen niet verloopt zoals de ouders en de leerkracht het verwachten.
Ondanks extra begeleiding blijft het kind achterlopen in vergelijking met leeftijdsgenoten. Leerstoornissen tonen zich vaak al in de lagere school. Af en toe komen ze pas boven in het secundair onderwijs of later.
Zonder behandeling kunnen leerstoornissen zorgen voor een tragere vooruitgang tijdens de eerste schooljaren. Later kunnen ze ook zorgen voor grotere problemen, zoals bij het kiezen van een verdere opleiding of beroep.
De oorzaak van leerstoornissen is nog onduidelijk. Vermoedelijk spelen erfelijke factoren (eigenschappen die je van je ouders erft) een rol.
Leerstoornissen komen heel vaak samen voor met ontwikkelingsstoornissen, zoals:
Hoe vaak komen leerstoornissen voor?
- Meer dan 10% van de kinderen heeft problemen met leren lezen.
- Bijna 6% van de volwassenen ondervindt nog steeds problemen met lezen.
- Meer dan een derde van de kinderen met een ouder met dyslexie, heeft zelf ook grote problemen bij het leren lezen.
- Ongeveer 10 à 15% van de leerlingen heeft problemen met rekenen.
Hoe kan je leerstoornissen herkennen?
Dyslexie
Dyslexie kan je herkennen aan verschillende kenmerken, zoals:
- opvallende en blijvende moeilijkheden met lezen en met spelling, bijvoorbeeld:
- moeite met vlot en correct lezen;
- moeite met vlot en correct schrijven;
- vaak fouten schrijven;
- problemen met concentratie en geheugen, bijvoorbeeld:
- vergeetachtigheid;
- moeite met onthouden van feiten/definities/mondelinge instructies;
- moeite met studeren;
- problemen met oriëntatie in tijd en ruimte, bijvoorbeeld:
- moeilijk klok lezen;
- moeilijk de weg vinden;
- moeite met links en rechts;
- problemen met motorische vaardigheden, bijvoorbeeld:
- moeizaam en moeilijk leesbaar schrijven;
- onhandig zijn;
- problemen met orde en structuur, bijvoorbeeld:
- taken vergeten;
- moeilijk orde houden;
- allerlei dingen verliezen;
- weinig zelfvertrouwen.
Meer info over typische kenmerken per leeftijdsgroep vind je hier.
Dyscalculie
Dyscalculie kan je herkennen aan verschillende kenmerken, zoals:
- opvallende en blijvende moeilijkheden met rekenen en wiskunde, op verschillende vlakken:
- problemen met geheugen en automatismen, bijvoorbeeld:
- splitsingen en tafels niet onder de knie krijgen;
- cijfers niet correct lezen en schrijven;
- traag rekenen en vaak fouten maken;
- moeite met klok lezen;
- moeite met tellen en hoofdrekenen;
- problemen met rekenvaardigheden, bijvoorbeeld:
- moeite met de volgorde van de stappen die bij complexe berekeningen moeten worden uitgevoerd;
- moeite met rekenregels;
- veel fouten in het uitvoeren van rekenprocedures;
- problemen met visueel-ruimtelijke en motorische vaardigheden, bijvoorbeeld:
- lat, passer en geodriehoek onvoldoende kunnen hanteren;
- problemen met hoeveelheden vergelijken en overzien;
- problemen met tabellen en grafieken;
- problemen met inzicht, bijvoorbeeld:
- problemen met ruimtelijk inzicht (meetkunde);
- nieuwe inzichten enkel door veel oefening verwerven;
- problemen met geheugen en automatismen, bijvoorbeeld:
- weinig zelfvertrouwen.
Meer info over typische kenmerken per leeftijdsgroep vind je hier.
Hoe worden leerstoornissen vastgesteld?
Een leerstoornis kan alleen voorkomen of samengaan met andere stoornissen. Om dat na te gaan, is een team nodig dat bestaat uit een:
- leerkracht,
- psycholoog,
- schoolarts (CLB),
- zorgleerkracht.
Zij kunnen de leerprestaties en de ontwikkeling van het kind bekijken.
- Zo onderzoeken ze of er geen andere onderliggende problemen zijn, zoals bijvoorbeeld doofheid of slechtziendheid.
- Ze geven ook adviezen in verband met:
- de begeleiding en hulp voor de leerling op school;
- de keuze van de studierichting;
- later ook met de beroepskeuze.
Het is niet nodig om een diagnose te hebben om hulp te zoeken of op te starten.
Het is zeer belangrijk dat er wordt samengewerkt met de school. Meestal zijn er speciale zorgleerkrachten die daarbij kunnen helpen.
Wat kan je samen met ondersteuners doen?
Preventie bij leerstoornissen
Preventie bij kleuters die een risico lopen op een leerstoornis (omdat hun ouders, broer of zus een leerstoornis hebben), kan helpen om de impact van de leerstoornis te verminderen. Het is belangrijk dat:
- zowel de ouders als de school vroegtijdig ingrijpen;
- Zij aandacht hebben voor voorbereidende leesvaardigheden (bij dyslexie) en voorbereidende wiskundige vaardigheden (bij dyscalculie);
- zij deze kleuters extra helpen bij de eerste stappen om te leren lezen of rekenen.
Ook bij kinderen zonder verhoogd risico is het belangrijk om vroegtijdig in te grijpen bij leerstoornissen.
- Het kleuteronderwijs is in België vanaf 2,5 tot 6 jaar. De leerplicht geldt pas vanaf 5 jaar.
- Het kleuteronderwijs is echter belangrijk, want in die periode kunnen leerstoornissen al opgemerkt worden en kan er begeleiding worden opgestart.
Preventie bij dyslexie
Wanneer kleuters met een aanleg voor dyslexie intensief begeleid worden bij de ontwikkeling van een goed taalbewustzijn (bijvoorbeeld klanken in woorden kunnen herkennen, woord kunnen spellen …) daalt de kans op de ontwikkeling van echte dyslexie.
Op de website Fit-voor-lezen vind je heel wat informatie over hoe je de voorbereidende leesvaardigheden kan stimuleren. Je leest er hoe je ook als ouders kan herkennen dat je kind een risico heeft op dyslexie.
Preventie bij dyscalculie
Ook voor dyscalculie weten we dat het belangrijk is om bij kinderen met een verhoogd risico al vanaf de peuterleeftijd in te grijpen. Zo kunnen leuke spelletjes het getalbegrip stimuleren, bijvoorbeeld:
- peuters en kleuters leren al spelend voorwerpen te ordenen, sorteren en vergelijken;
- ze leren hoeveelheden te vergelijken en aan te geven waar er bijvoorbeeld meer snoepjes liggen;
- door een toren te bouwen leren ze dat ‘hoger’ ook ‘meer’ betekent, ...
Wat kan je als ouder zelf doen bij leerstoornissen?
Samenwerking met school en CLB
Bij problemen op het vlak van leren lezen, schrijven of rekenen is het belangrijk om die te bespreken met de school. Je kan dit bespreken met de leerkracht van de klas en vragen wie je verder nog kan aanspreken, zoals bijvoorbeeld de zorgleerkracht of iemand van het ondersteuningsteam. Je kan ook advies vragen bij het CLB.
Heeft je kind ondersteuning nodig? Vraag advies en hulp op school of aan het CLB. Je hoeft geen diagnose te hebben om advies of hulp te krijgen. Scholen moeten de noden van alle leerlingen in kaart brengen. Indien nodig, moeten ze onmiddellijk starten met bijkomende hulp. Samen met de school kunnen jullie nagaan:
- welke stappen je kan zetten om lezen en schrijven en/of rekenen en wiskunde vlotter te laten gaan;
- welke aanpassingen kunnen helpen.
Samenwerking met andere zorgverleners
Soms adviseert het CLB om ook andere zorgverleners in te schakelen bij de zorg en opvolging van de leermoeilijkheden. Bijvoorbeeld:
- je huisarts of kinderarts (pediater),
- een logopedist,
- een ergotherapeut,
- een kinesist,
- een psycholoog.
Meestal hebben de scholen of het CLB lijsten van zorgverleners met wie ze vaak werken en die gespecialiseerd zijn in leerstoornissen.
Ondersteuning thuis
Je kan je kind helpen en ondersteunen.
- Huiswerktips voor ouders vind je hier.
- Zorg dat je extra hulp niet tot spanningen leidt. Word geen leerkracht, maar blijf op de eerste plaats ouder.
- Zorg thuis voor evenwicht tussen ontspanning en inspanning.
Een positieve aanpak helpt:
- Kijk niet enkel naar wat niet lukt, maar geef vooral aandacht aan alle zaken die je kind wel kan of probeert zelf te doen;
- Stimuleer je kind in wat het goed kan en graag doet. Leven is meer dan school en leren alleen.
Steun bij lotgenoten
Zoek steun bij andere ouders van kinderen met leermoeilijkheden. Sprankel organiseert vorming en gespreksavonden waar ouders elkaar kunnen ontmoeten.
Wat kan je school doen bij leerstoornissen?
De leerstoornis zal niet verdwijnen, maar de school kan wel helpen om manieren te vinden om de leerling te ondersteunen. Meestal volstaan ‘redelijke aanpassingen’ in het gewone onderwijs. Daarmee wordt het probleem vaak verbeterd.
Aanpassingen op school
De volgende aanpassingen kunnen helpen voor leerlingen met dyslexie:
- Voorzie meer tijd voor grote taken, toetsen en examens (20 à 30%).
- Zorg voor een spreiding van taken, toetsen en examens.
- Laat de leerlingen de antwoorden op toetsen en examens mondeling toelichten.
- Overloop mondeling de vragen bij toetsen/examens, en zeker bij meerkeuzevragen.
- Voorzie hulp bij notities nemen. Geef ingevulde en verbeterde werkboeken, zodat de leerlingen de leerstof correct instuderen.
- Zorg voor een duidelijke lay-out van cursussen en examens: een duidelijk lettertype zoals Arial of Verdana 12, voldoende witruimte tussen de woorden en regels, niet uitlijnen.
- Laat compenserende hulpmiddelen toe in de klas, óók bij toetsen, examens en taken. Dankzij de computer en voorleessoftware kunnen leerlingen met dyslexie véél zelfstandiger werken en meedoen in de klas.
De volgende aanpassingen kunnen helpen voor leerlingen met dyscalculie:
- Voorzie meer tijd voor grote taken, toetsen en examens (20 à 30%).
- Voorzie spreiding van taken, toetsen en examens.
- Laat de leerlingen steeds de tussenstappen noteren, zodat je hun denkproces kan volgen.
- Leer de leerlingen oplossingsschema’s gebruiken.
- Laat bij meetkunde een foutmarge van enkele millimeters toe en zorg ervoor dat de leerlingen voldoende ruimte hebben om te antwoorden.
- Voorzie hulp bij notities nemen. Geef ingevulde en verbeterde werkboeken, zodat de leerlingen de leerstof correct instuderen
- Zorg voor een duidelijke lay-out van cursussen en examens: een duidelijk lettertype zoals Arial of Verdana 12, voldoende witruimte tussen de woorden en regels, niet uitlijnen.
- Laat compenserende hulpmiddelen toe in de klas, óók bij toetsen, examens en taken. Dankzij een rekenmachine, een tafelkaart en hulpfiches met formules en omrekentabellen kunnen leerlingen met dyscalculie véél zelfstandiger werken en meedoen in de klas.
Uitgebreidere zorg
Als blijkt dat uitgebreidere zorg nodig is, bepaalt het CLB samen met de school en de ouders hoe die zorg er moet uitzien.
- Waar nodig wordt meer ondersteuning of buitenschoolse hulp ingeschakeld, bijvoorbeeld:
- het CLB,
- ondersteuningsnetwerk,
- buitenschoolse hulp bij
- een therapeut,
- een multifunctioneel behandelingscentrum,
- een revalidatiecentrum,
- …
- Bij ernstige leerstoornissen kan een leerling overstappen van het gewoon onderwijs naar het buitengewoon onderwijs.
Hoe gaat het verder?
Je kan de leerstoornissen niet ongedaan maken. Mensen kunnen last blijven hebben van dyslexie en dyscalculie, ook op volwassen leeftijd. Heb je een leerstoornis? Dan kan je sterker worden door:
- de leerstoornis te accepteren;
- ermee om te leren gaan;
- omwegen en compensaties te zoeken.
Op die manier kan je ook andere talenten volop ontwikkelen.
Jongeren met leerstoornissen kunnen slagen in het hoger onderwijs (hogescholen of universiteit), net als jongeren zonder leerstoornissen. Op de website van Steunpunt voor Inclusief Hoger Onderwijs (SIHO) vind je tips en ondersteuningsmogelijkheden. Het aanbod op de website kan helpen om de overstap te maken naar hoger onderwijs of de arbeidsmarkt.
Meer weten?
- Website CLB: www.clb.be
- De site van de Vlaamse vereniging voor ouders van normaal begaafde kinderen met leerstoornissen: http://www.sprankel.be
- Overzicht van hun activiteiten: https://www.sprankel.be/en/activiteiten
- Huiswerktips: https://www.sprankel.be/ik-ben-een-ouder/huiswerktips-voor-ouders-0
- Info over typische kenmerken per leeftijdsgroep: https://www.sprankel.be/en/ik-ben-een-ouder/dyslexie
- Informatie van de Vlaamse Overheid over mogelijkheden op school bij leerstoornissen:
- Hulp bij een vlotte leesstart: https://fit-voor-lezen.thomasmore.be
- Voorleessoftware, digitale handboeken en luisterboeken:
- Ondersteuningsmogelijkheden in het hoger onderwijs: https://www.siho.be/nl/voor-studenten