Wat zijn galstenen?
Galstenen ontstaan uit gal. Gal is een dikke vloeistof die nodig is om vetten uit de voeding te verteren. Het wordt gemaakt in de lever en opgeslagen in de galblaas. De galblaas ligt onderaan de lever en heeft de vorm van een (kleine) peer. Via de galgang is de galblaas verbonden met de darm.
Zodra er in de maag en daarna in de twaalfvingerige darm (het eerste deel van de dunne darm) vet eten terechtkomt, knijpt de galblaas samen. Door die samentrekking wordt gal in de twaalfvingerige darm gepompt, en worden de vetten afgebroken.
Oorzaak
Hoe galstenen ontstaan, is niet helemaal duidelijk. Maar wanneer er een onevenwicht is in de samenstelling van de gal of de galblaas niet goed samentrekt, kan de gal gaan indikken. Er kunnen dan stenen ontstaan. De meeste stenen bestaan uit cholesterol die aanwezig is in gal.
Risicofactoren voor het ontwikkelen van galstenen zijn onder andere:
- leeftijd (komt meer voor bij ouder worden);
- vrouw zijn;
- erfelijke aanleg;
- obesitas (zwaarlijvigheid);
- zwangerschap of bevalling;
- diabetes;
- darmziekten van het ileum (= deel van de dunne darm);
- infuusvoeding.
Hoe vaak en bij wie komen galstenen voor?
Galstenen komen voor bij ongeveer 10% tot 15% van de volwassenen in de VS en Europa.
- Galstenen komen vooral voor na de leeftijd van 40 jaar.
- Ze komen vaker voor bij vrouwen dan bij mannen.
Hoe kan je galstenen herkennen?
Galstenen geven vaak geen klachten. Wanneer een galsteen komt vast te zitten in de galgang, kan je last hebben van pijn rechts bovenaan in de buik die uitstraalt naar de schouder of de rug.
- Die pijn kan heel hevig zijn en leiden tot een pijnaanval (galkoliek), die soms samengaat met misselijkheid en braken.
- Door een galsteen die vastzit, kunnen ook de galblaas en galwegen ontsteken.
Hoe stelt je arts galstenen vast?
Echografie is het beste onderzoek om galstenen vast te stellen. Met dat onderzoek is het mogelijk om stenen in de galblaas op te sporen, maar stenen in de galwegen zijn op die manier veel moeilijker op te sporen. Een MRI-scan kan dan nodig zijn.
Naast een lichamelijk onderzoek, kan een bloedonderzoek helpen om de ernst van een acute galblaas- of galwegontsteking of ontsteking van de pancreas (alvleesklier) in te schatten.
- Bij een galkoliek zijn de bloedwaarden normaal.
- Bij een acute galblaasontsteking is er een verhoging van de ontstekingseiwitten in het bloed.
- Bij een acute galwegontsteking is er naast verhoging van de ontstekingseiwitten in het bloed ook verhoging van bilirubine (gele kleurstof uit de gal).
- Bij een acute alvleesklierontsteking (pancreatitis) is er naast verhoging van de ontstekingseiwitten ook verhoging van alvleesklier- en levertests in het bloed.
Wat kan je zelf doen?
Er bestaat geen dieet waarmee je galstenen kan voorkomen. Maar een gezond gewicht verkleint de kans op galstenen.
- Kies daarom voor een gezonde voeding op basis van de voedingsdriehoek.
- Heb je overgewicht? Dan kan traag afvallen de kans op galsteenklachten doen dalen.
Bepaalde voedingsmiddelen kunnen pijn uitlokken als je galstenen hebt. Vaak zijn dat vetrijke producten. Probeer die daarom te mijden.
Algemeen raden we een gezonde levensstijl aan.
Wat kan je arts of zorgverlener doen?
De behandeling hangt af van je klachten:
- Galstenen zonder symptomen hoeven meestal niet behandeld te worden.
- Heb je galkolieken? Dan kan je arts je een pijnstiller of een middel tegen krampen voorschrijven. Je arts kan de pijnstiller ook via een injectie geven.
- Tijdens een galkoliek kan de galsteen plots doorheen de galgang schieten en in de darm terechtkomen.
- De pijn verdwijnt dan plots en de steen wordt afgevoerd met de ontlasting.
- Heb je geregeld last van pijn rechts in de bovenbuik door galstenen? Dan zal je arts je adviseren om voedingsmiddelen die pijn uitlokken te vermijden, en je doorverwijzen voor een ingreep.
Doorverwijzing
Je arts zal je ook doorverwijzen in de volgende gevallen:
- bij acute galblaasontsteking of galwegontsteking voor:
- een ziekenhuisopname voor een behandeling met antibiotica
en - een ingreep om je galblaas te verwijderen en blokkades in galwegen door galstenen op te lossen;
- een ziekenhuisopname voor een behandeling met antibiotica
- bij een pancreas- of alvleesklierontsteking voor een ziekenhuisopname.
- Daar krijg je vocht en ontstekingsremmers via een injectie direct in de ader (= intraveneus) toegediend.
- De radioloog maakt ook medische beelden om het probleem beter te kunnen zien.
- Als galstenen de oorzaak zijn van de pancreasontsteking, wordt meestal een ingreep uitgevoerd. Die dient om je galblaas te verwijderen en blokkades in galwegen door galstenen op te lossen.
- Meestal voert de chirurg dit soort ingrepen uit met een kijkoperatie. Ook ouderen en personen met een minder goede algemene gezondheidstoestand kunnen daarmee vrij goed mee behandeld worden.
- Na verwijdering van de galblaas blijft je lichaam gal produceren. Maar in plaats van eerst in de galblaas te worden opgeslagen, komt de gal direct in je darmen terecht.
- Je kan na de operatie last hebben van diarree, maar dat is meestal van korte duur.
Voeding
Bij galstenen of na verwijdering van je galblaas kan het zijn dat bepaalde voedingsmiddelen pijn uitlokken.
- Vermijd die voedingsmiddelen, maar probeer ze na een tijdje opnieuw. Het is niet nodig ze gedurende langere tijd te vermijden.
- Ook kan het helpen om niet te veel vet te eten.
Heb je problemen met het samenstellen van je voeding of verdraag je bijvoorbeeld weinig voedingsmiddelen? Dan kan je persoonlijk advies vragen aan een diëtist. Een diëtist kan je ook helpen vermageren als je overgewicht hebt.