Wat is endometriose?
Bij endometriose zit er weefsel dat lijkt op het baarmoederslijmvlies (endometrium) op plaatsen buiten de baarmoeder, meestal in de buikholte. Het weefsel hoopt zich daar op.
Net zoals het baarmoederslijmvlies in de baarmoeder, doorlopen die hoopjes weefsel een cyclus, onder invloed van hormonen. Er ontstaan bloedingen. Het lichaam probeert dat bloed op te ruimen. Dat leidt tot ontstekingen, wat pijn veroorzaakt. De ontstekingen kunnen ook leiden tot littekens en verklevingen. Dat zijn (delen van) organen die aan elkaar plakken.
Oorzaak
De oorzaak van endometriose is niet bekend. Waarom sommige mensen endometriose krijgen en andere niet, is niet duidelijk. Genetische factoren, hormonale factoren of omgevingsfactoren zouden een rol kunnen spelen.
Hoe vaak komt endometriose voor?
Endometriose komt voor bij 10% van de (biologische) vrouwen in de vruchtbare leeftijd. Het kan ook bij mannen voorkomen, maar dat is zeldzaam.
Het risico op endometriose is groter als het in de familie voorkomt.
Hoe kan je endometriose herkennen?
Er zijn verschillende klachten mogelijk bij endometriose. Als je een van de klachten hieronder ervaart, vertel dat dan aan je arts. Die kan onderzoeken of je endometriose hebt of of er een andere oorzaak is.
De twee voornaamste klachten zijn pijn en moeilijkheden om zwanger te raken.
- Pijn:
- Hevige buikpijn. Deze pijn is aanwezig enkele dagen voor, tijdens en na de menstruatie. De pijn kan ook continu aanwezig zijn. De pijn kan uitstralen naar de benen of de rug. Het is mogelijk dat je in het verleden geen last had van pijnlijke menstruaties, maar later wel.
- Diepe pijn of bloedverlies tijdens of na het vrijen.
- Pijn of bloedverlies bij het plassen en/of de ontlasting.
- Moeilijkheden om zwanger te raken:
- Endometriose kan het moeilijk maken om zwanger te worden. Het is niet bekend hoe vaak dat precies voorkomt.
- (Uitgesproken) vermoeidheid
De klachten kunnen de ene keer erger zijn dan de andere keer. Sommige mensen met endometriose hebben geen klachten. De klachten hebben bovendien geen verband met de ernst van de endometriose: sommige mensen met veel endometriose hebben weinig last en andere met weinig endometriose hebben heel veel last.
Hoe gaat het verder?
Bij ongeveer één op de drie mensen verdwijnen de klachten van endometriose. Bij twee op de drie blijven de klachten stabiel of worden ze erger.
Een zwangerschap kan de klachten gelinkt aan endometriose verminderen en ook de letsels doen afnemen. Maar dat gebeurt niet altijd.
In de menopauze verdwijnen de klachten van endometriose meestal.
Hoe stelt je arts de aandoening vast?
Je arts zal vragen welke klachten je hebt.
Bij een vermoeden van endometriose is verder onderzoek nodig door middel van beeldvorming van de buikholte. Bijvoorbeeld een echografie of MRI-scan (een foto gemaakt met een magneetscanner). Soms is een kijkonderzoek nodig.
Met een eenvoudig vaginaal onderzoek kan de arts de aandoening meestal niet vaststellen.
Wat kan je zelf doen?
Om de juiste diagnose te stellen, kan het helpen om een pijndagboek bij te houden. Hou bij:
- op welke dagen je je maandstonden hebt;
- wanneer je pijn hebt;
- waar de pijn zit;
- wat je doet tegen de pijn en of dat helpt;
- of de pijn er ook is als je geen maandstonden hebt;
- of je ook andere klachten hebt, zoals hoofdpijn of misselijk zijn;
- of je ook op andere momenten buikpijn hebt, bijvoorbeeld tijdens of na het vrijen.
Paracetamol kan helpen tegen de pijn. Als dat onvoldoende helpt, maak dan een afspraak met je arts.
Lokale warmte, zoals een warme kruik op je buik of een warm bad, kan helpen tegen de pijn.
De werkzaamheid van voedingssupplementen tegen pijn is onduidelijk.
Het is belangrijk om goed voor jezelf te zorgen. Pijn heeft een grote invloed op hoe je je voelt. Daarom is een gezonde levensstijl belangrijk: slaap voldoende, beweeg voldoende, eet gezond en vermijd te veel stress.
Zoek hulp en steun bij je partner, familie of vrienden als je het moeilijk hebt. Je kan ook steun vinden bij lotgenoten, bijvoorbeeld via de vzw Behind Endo.
Wat kan je arts of zorgverlener doen?
Je zorgverlener zal je uitleg geven over de ziekte en samen met jou bekijken welke behandeling voor jou geschikt is. Neem zeker je pijndagboek mee.
Er bestaan verschillende behandelingen, afhankelijk van de klachten. Er bestaat geen behandeling om te genezen.
Pijnstillers
Paracetamol of ontstekingsremmers kunnen helpen tegen de pijn. Ontstekingsremmers (bijvoorbeeld ibuprofen, naproxen …) kunnen wel ernstige bijwerkingen hebben, dus overleg dit altijd met je arts.
Behandeling met hormonen
Is pijn de hoofdklacht en volstaan gewone pijnstillers niet? Een behandeling met hormonen helpt vaak goed tegen de pijn: bijvoorbeeld een gewone anticonceptiepil of een hormoonspiraaltje.
De hormoonbehandeling houdt de endometriose onder controle en vermindert je klachten. Als je met hormonen stopt, komen de klachten meestal terug.
Tijdens de meeste hormoonbehandelingen kan je niet zwanger worden.
(Kijk)operatie
Bij een (kijk)operatie wordt de endometriose verwijderd. Deze ingreep kan de pijn verbeteren.
De ingreep kan de kans op zwangerschap verhogen als je door endometriose moeilijk zwanger raakt en graag zwanger wil worden.
Soms komen de klachten na een operatie terug.
Word je na deze behandeling niet zwanger? Dan is een vruchtbaarheidsbehandeling een optie.
Baarmoeder en/of eierstokken weghalen
Als je adenomyose hebt (endometriose in de baarmoederspier), kan het helpen om de baarmoeder te verwijderen. Voor endometriose in de buikholte helpt dat niet.
De eierstokken verwijderen is soms een optie als je al in de menopauze bent. Als je nog niet in de menopauze zit, heeft dat geen zin.
Bij wie kan je terecht?
Je zorgverlener begeleidt je niet alleen. Vaak word je doorverwezen naar een andere zorgverlener of heb je meerdere zorgverleners die je samen begeleiden.
Deze zorgverleners kunnen je helpen om je klachten te verbeteren en je levenskwaliteit te verhogen:
- huisarts: voor doorverwijzing en opvolging;
- verpleegkundige/vroedvrouw gespecialiseerd in endometriose: voor info en begeleiding;
- psycholoog: om te praten over je klachten en te leren hoe je ermee kan omgaan;
- seksuoloog: om te praten over je klachten bij het vrijen en te zoeken naar een manier om minder klachten te hebben;
- (bekkenbodem)kinesist: om pijn in je bekken aan te pakken via oefeningen;
- gynaecoloog: voor diagnose en behandeling en een eventuele vruchtbaarheidsbehandeling;
- chirurgen: voor een operatie bij uitgebreide endometriose;
- radioloog gespecialiseerd in beeldvorming van endometriose;
- casemanager (je aanspreekpunt): deze persoon coördineert je dossier en je afspraken (bijv. consultaties, onderzoeken, een ingreep);
- pijnkliniek: bij hevige of aanhoudende pijn.
Meer weten?
- www.thuisarts.nl/endometriose
- Behind Endo (Vlaamse vzw rond endometriose)
- www.farmainfo.be
Bronnen
- www.ebpnet.be
- Endometriose. BMJ Best Practice. Feb 2023.
- Rei C, Williams T, Feloney M. Endometriosis in a Man as a Rare Source of Abdominal Pain: A Case Report and Review of the Literature. Case Reports in Obstetrics and Gynecology 2018;2018.
- D'Hooghe T M, Debrock S, Hill JA, Meuleman C. Endometriosis and subfertility: is the relationship resolved? Semin Reprod Med 2003;21(2):243-54.
- Bean E, Knez J, Setty T, et al. Natural history of endometriosis in pregnancy: ultrasound study of morphology of deep endometriosis and ovarian endometrioma. Ultrasound Obstet Gynecol 2023;62(4):585-593.
- Secosan C, Balulescu L, Brasoveanu S, et al. Endometriosis in Menopause-Renewed Attention on a Controversial Disease. Diagnostics (Basel) 2020;10(3):134.