Wat is het?
Een voedselvergiftiging is een maagdarminfectie die wordt veroorzaakt door het eten van voedsel of drinken van water dat besmet is met bacteriën of virussen. Ook gifstoffen afgescheiden door bacteriën kunnen de symptomen veroorzaken.
Bacteriële infecties
In de meeste gevallen is een bacterie de oorzaak van een voedselvergiftiging. De meest voorkomende ziekteverwekkers zijn Clostridium perfringens, Salmonella, Campylobacter, Bacillus cereus en Staphylococcus aureus. Deze bacteriën gedijen het best in voedingsmiddelen met dierlijke eiwitten (kip, eieren, runds- of varkensvlees, schaaldieren, melk, …) en in gerechten die koud geserveerd worden (salades, mayonaise).
Bacteriën zijn aanwezig in alle voedingsmiddelen, maar kunnen zich slechts onder bepaalde omstandigheden zo vermenigvuldigen dat ze mensen daadwerkelijk ziek kunnen maken.
Virale infecties
Virussen, zoals het norovirus, rotavirus of adenovirus, worden meestal op het voedsel overgedragen door een persoon die zelf besmet is. Op die manier kunnen epidemieën zich ontwikkelen.
Botulisme
Een zeer zeldzame, maar zeer ernstige infectie is botulisme, veroorzaakt door de bacterie Clostridium botulinum. Mogelijke bronnen van botulisme zijn zelfgemaakte conserven.
De klachten beginnen 12 tot 36 uur na inname van het voedsel. Je ervaart een plotse vermoeidheid, je wordt duizelig en krijgt een droge mond. Nadien kunnen nog andere symptomen optreden, waaronder slecht zien, slikproblemen en vooral een snel vorderende spierzwakte. Opvallend is dat botulisme geen diarree of buikklachten veroorzaakt.
Een snelle herkenning van de infectie, doorverwijzing en medische hulp zijn cruciaal.
Hoe vaak komt het voor?
Voedselvergiftigingen komen heel vaak voor. Exacte cijfers zijn niet gekend, omdat dit heel moeilijk te meten is. Jaarlijks worden meer dan 10.000 mensen in België opgenomen in het ziekenhuis met diarreeklachten, maar niet per se veroorzaakt door een voedselvergiftiging.
Hoe kun je het herkennen?
Als je na het eten van voedsel klachten krijgt zoals braken, diarree of hevige buikpijn, dan is de kans groot dat je een voedselvergiftiging hebt opgelopen. De symptomen ontstaan doorgaans plots.
De tijd tussen het eten van het besmette voedsel en het ontwikkelen van symptomen verschilt per veroorzakende bacterie. Dit kan variëren van 3 uur tot 3 dagen na het eten. In de meeste gevallen treden de klachten binnen de 24 uur op.
- Diarree is bijna altijd het belangrijkste symptoom van een voedselvergiftiging. Soms blijven de klachten hiertoe beperkt.
- Vaak (maar niet noodzakelijk) gaat de diarree gepaard met braken, buikkrampen, misselijkheid, hoofdpijn en koorts.
- Soms kun je je algemeen ziek voelen.
- Bij bepaalde ziekteverwekkers kan er bloed of slijm in de ontlasting gemengd zijn.
Een voedselvergiftiging kan enkele uren tot enkele dagen aanhouden, afhankelijk van de verwekker van de infectie. In de meeste gevallen duren de symptomen niet langer dan 24 uur.
Hoe stelt je arts de aandoening vast?
Bevraging en lichamelijk onderzoek
Je arts zal je enkele gerichte vragen stellen en je lichamelijk onderzoeken. Je verhaal en je situatie zijn voor de arts meestal voldoende duidelijk om een voedselvergiftiging vast te stellen zonder verder technisch onderzoek.
Stoelgangonderzoek
In bepaalde gevallen zal je arts je een staaltje stoelgang vragen. Onderzoekers in het labo kunnen de ziekteverwekker in de stoelgang opsporen.
Wat kun je zelf doen?
Preventie
Wat je vooral zelf kunt doen, is een voedselvergiftiging voorkomen. Bacteriën gedijen het best in bepaalde omstandigheden en maken typisch gebruik van bepaalde kanalen om zich te verspreiden.
Enkele maatregelen die je kunt treffen:
- Laat voedsel niet te lang in de warmte staan. Bacteriën delen zich beduidend sneller op kamertemperatuur.
- Laat best niet meer dan 12 uur tussen het bereiden en het eten van voedsel, en bewaar het in tussentijd in de koelkast.
- Zorg dat je koelkast op 7°C of lager ingesteld staat. 4 tot 5°C is ideaal.
- Let goed op de houdbaarheidsdatum van voedingsmiddelen.
- Vermijd contact tussen rauwe voedingsmiddelen, bijv. vlees bij het barbecueën, en voedingsmiddelen die klaar zijn voor consumptie.
- Was je handen regelmatig tijdens het koken, zeker wanneer je met rauw vlees werkt. Vaak worden voedselvergiftigingen veroorzaakt door met bevuilde handen een stuk goed doorbakken vlees vast te nemen.
- Werk hygiënisch en was bevuild materiaal goed af. Gebruik niet dezelfde snijplanken en mesjes voor rauw vlees en groenten.
- Zorg dat gemalen vlees, zoals hamburgers of gehakt, steeds volledig doorbakken is. Een gaaf stuk vlees, bijv. een biefstuk, aan de buitenkant goed bakken volstaat om de bacteriën te doden.
- Ontdooi diepgevroren vlees niet op de verwarming. Leg het de dag ervoor in de koelkast of warm het op in de microgolfoven, en bereid het vlees meteen erna.
- Was je handen met water en zeep na elk toiletbezoek en telkens vooraleer je voeding bereidt. Droog je handen af met papieren wegwerpzakdoekjes.
- Vermijd koken voor anderen als je zelf diarree hebt.
Behandeling
Meestal gaat een voedselvergiftiging vanzelf voorbij. De belangrijkste pijlers van de behandeling zijn rust en vochtopname.
Vochtopname (rehydratie)
Uitdroging vormt het grootste risico in geval van diarree.
- Drink steeds voldoende, ongeacht de verwekker van de voedselvergiftiging.
- Doe dit in frequente, kleine porties. Zelfs bij (hevig) braken wordt het grootste deel van wat je drinkt toch opgenomen.
- Kies best voor water, thee of bouillon.
Bij kwetsbare groepen zoals ouderen of kinderen, of bij tekenen van uitdroging, kan het nuttig zijn om ORS (Oral Rehydration Salts) aan het water toe te voegen. Dit is een zakje met een zoutoplossing, verkrijgbaar bij de apotheek, dat de opname van vocht bevordert. Hierdoor blijft de zout- en vochtbalans in het lichaam in evenwicht.
Eten mag, maar best in kleinere porties. Ondanks zware diarree is de darm nog in staat om een deel van de calorieën op te nemen.
Medicatie
Er bestaan heel wat geneesmiddelen tegen misselijkheid en diarree. De meeste bestrijden louter de symptomen en verkorten de ziekteduur niet.
Sommige vrij verkrijgbare medicijnen, zoals loperamide (bijv. Imodium ®), mag je in bepaalde omstandigheden niet gebruiken. Dit is bijv. het geval bij slijmerige en bloederige diarree. Je arts zal je hierbij het juiste advies geven.
Wat kan je arts doen?
- Je arts zal je uitgebreid vragen stellen en onderzoeken. Cruciaal hierbij is een beschrijving van de symptomen en een inschatting van de ernst ervan.
- De arts gaat ook na of er voldoende vocht in je lichaam aanwezig is. In ernstige gevallen kan een verwijzing naar het ziekenhuis noodzakelijk zijn.
- In de meeste gevallen is het voor de arts niet zo belangrijk om de precieze verwekker van de infectie te achterhalen.
- Dit is wel het geval in bepaalde situaties, zoals bij een epidemie (meerdere mensen die tegelijkertijd ziek zijn) of wanneer de arts een verwekker vermoedt die hij verplicht aan de overheid moet melden.
- Vaak gaat het dan om infecties die je hebt opgelopen in een openbare eetgelegenheid, meeneemzaak of andere publieke plaats.
- Bij een ernstige bacteriële voedselvergiftiging die gepaard gaat met bloederige diarree en/of hevige koorts, schrijft de arts soms antibiotica voor.
Wil je zelf melding maken van een voedselvergiftiging, dan kun je contact opnemen met de lokale afdeling van het Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen (FAVV). Elke provincie heeft een meldpunt.
Meer weten?
- https://www.thuisarts.nl/voedselinfectie/ik-heb-voedselinfectie
- Voor specifieke informatie over reizigersdiarree: brochure 'gezond op reis' van het Instituut voor Tropische Geneeskunde