Te veel cholesterol en vetten in het bloed

Wat is het?

Cholesterol en bloedvetten (triglyceriden) zijn bouwstoffen voor je lichaam. Een hoge cholesterolwaarde is geen ziekte. Het geeft geen klachten, maar kan wel je bloedvaten vernauwen. Daardoor vergroot het je risico op hart- en vaatziekten.

Cholesterol

Je lichaam maakt cholesterol aan in je lever. Cholesterol speelt een rol in de aanmaak van bepaalde hormonen en van gal. Die helpen mee vetten verteren.

Cholesterol zit ook in voeding. Je vindt het vooral in dierlijke producten met verzadigde vetten, zoals vlees en kaas.

We maken een onderscheid tussen:

• ‘goede’ HDL-cholesterol;
• HDL staat voor High Density Lipoproteïne.
• Deze vorm brengt het teveel aan cholesterol naar je lever. Daar wordt het verwijderd.

• ‘slechte’ LDL-cholesterol.
• LDL staat voor Low Density Lipoproteïne.
• Deze vorm zet zich af tegen de wand van je bloedvaten. Daardoor slibben ze dicht.
• Zo'n plaatselijke verdikking van de vaatwand noemen we een plaque.
• Het hele ontstekingsproces heet slagaderverkalking (zie afbeelding onder).

Lees verder onder de afbeelding

Bloedvetten (triglyceriden)

Bloedvetten of triglyceriden zijn vetten. Ze leveren voornamelijk energie, en komen vooral uit voeding.

Een teveel aan bloedvetten stapelt zich op. Ook een overschot aan zetmeel, suikers en alcohol in voeding wordt omgezet in triglyceriden. Je lichaam houdt die dan bij als een vetreserve.

Vormen van te veel cholesterol en vetten in het bloed

Afhankelijk van de oorzaak onderscheiden we verschillende vormen:

• Te veel cholesterol (hypercholesterolemie)
• Deze vorm ontstaat door een combinatie van:
• leefgewoonten (bijv. voeding);
• overgewicht;
• erfelijke aanleg.
• Dit is de klassieke vorm van te veel cholesterol in het bloed.

• Genetische hypercholesterolemie
• In sommige families komen (zeer) hoge cholesterolwaarden voor. Soms is dat al op jonge leeftijd het geval.
• Dat kan wijzen op een erfelijke (genetische) vorm van te veel cholesterol.
• De meest voorkomende vorm is familiaire hypercholesterolemie (FH).

• Te veel cholesterol en bloedvetten door een onderliggende aandoening, zoals:
• een te trage schildklier (hypothyroïdie);
• bepaalde nier- en leverziekten.

• Te veel cholesterol en bloedvetten
• Zowel het gehalte aan cholesterol als aan triglyceriden kan sterk verhoogd zijn.

• Te veel bloedvetten (hypertriglyceridemie)
• Milde vormen houden meestal verband met:
• overgewicht;
• leefgewoonten, zoals veel alcohol drinken en ongezonde voeding.
• Er bestaat ook een erfelijke vorm van te veel vetten (triglyceriden) in het bloed.

• Metabool syndroom
• Er is sprake van het metabool syndroom wanneer een arts 3 van de volgende 5 factoren vaststelt:
• vergrote buikomtrek: buikomtrek van meer dan 94 cm bij mannen, en meer dan 80 cm bij vrouwen;
• verhoogde bloedvetten (triglyceriden);
• verlaagde HDL-cholesterol;
• hoge bloeddruk van meer dan 130/85 mmHg;
• verhoogde nuchtere bloedsuiker van meer dan 100 mg/dL.

Hoe kan je het herkennen?

Een te hoog vetgehalte in je bloed voel je niet. Pas na ettelijke jaren kan je, vooral doordat je bloedvaten vernauwd zijn, klachten krijgen. Te veel cholesterol is dus geen ziekte, maar het kan wel je risico op hart- en vaatziekten verhogen.

Hart- en vaatziekten

Tot de hart- en vaatziekten behoren onder meer:

• coronaire hartziekten (aantasting van de kransslagaders);
• herseninfarct en beroerte;
• vaatziekten in de benen (slechte doorbloeding of claudicatio).

Vetophopingen

Vetten kunnen zich ook afzetten op bepaalde plaatsen. Ze worden dan zichtbaar als vetophopingen, bijvoorbeeld:

• een vetring op je oogbol;
• geel gekleurde vetkussentjes op je oogleden;
• verdikkingen op de pezen van vooral je hiel, knie en vingers.

Vetophopingen komen vooral voor bij de erfelijke vormen van te veel cholesterol en vetten in het bloed.

Hoe stelt je arts de aandoening vast?

Bloedonderzoek

Je arts kan te hoge vetgehaltes opsporen met een eenvoudig bloedonderzoek. Daarin worden de verschillende vetten gemeten.

• Voor die test moet je 12 uur vasten.
• Een eenmalig verhoogd cholesterolgehalte zegt niet altijd alles.
• Soms kan je arts beslissen om af te wachten.
• De arts doet dan een tweede of derde bloedafname, vooraleer die met zekerheid kan zeggen of er een probleem is.

Richtwaarden

In de loop van de jaren is er veel discussie geweest over de normale waarden van cholesterol en bloedvetten (triglyceriden). Specialisten hebben de neiging om steeds lagere waarden na te streven. We vermelden hier richtwaarden die in de toekomst nog kunnen veranderen:

Risicogroepen

Of iedereen diens cholesterolwaarden preventief moet laten controleren, staat ter discussie. Bepaalde mensen lopen wel een groter risico op te veel cholesterol en vetten in het bloed. Die risicogroepen zijn mensen met:

• erfelijke aanleg;
• Doorgaans zijn dat families (kinderen, broers en zussen) waar hart- en vaatziekten al op jonge leeftijd vaak voorkomen, namelijk:
• bij mannen voor de leeftijd van 55 jaar;
• bij vrouwen voor de leeftijd van 65 jaar.
• Ook jonge mensen met een cholesterolwaarde van meer dan 300 mg/dL en hun naaste verwanten, horen bij deze groep.
• al een hart- en vaatziekte (in het verleden);
• familieleden die op jonge leeftijd (zie hierboven) een hartinfarct gehad hebben;
• overgewicht;
• diabetes;
• hoge bloeddruk.

Wat kan je zelf doen?

Een gezonde levensstijl is van het allergrootste belang.

Stoppen met roken

Stoppen met roken is het belangrijkste wat je kan doen om je risico op hart- en vaatziekten te verlagen.

Bewegen

Je kan je gezondheid al bevorderen door minstens 150 minuten per week aan matige tot hoge intensiteit te bewegen, bijvoorbeeld wandelen of fietsen. Daarvoor kan je de hulp inschakelen van een:

• Bewegen Op Verwijzing-coach;
• kinesitherapeut.

Gezonde voeding en gezond gewicht

Probeer gezond te eten en voor een gezond gewicht te zorgen:

• Eet niet meer dan je nodig hebt. 
• Als je aan obesitas lijdt, streef je het best naar minstens 10% gewichtsverlies.
  
  
• Probeer verzadigde vetten te vermijden.
• Verzadigde vetten zijn vooral aanwezig in dierlijke producten zoals vet vlees en vette vleeswaren, vette kaas, boter, volle zuivel, kokos- en palmvet.
• Geef daarom de voorkeur aan gevogelte, vis, magere kaas, zachte margarines en magere of halfvolle zuivel. 
• Ook in vetrijke snacks en fastfood zoals frieten en kroketten, chips, hamburgers en diepvriespizza vind je verzadigde vetten terug.
• Die producten uit de rode bol van de voedingsdriehoek eet je best zo weinig mogelijk.
  
  
• Kies voor gezonde vetten in olie, noten en zaden (15 – 25 gram/dag).
• Ook wekelijks een portie vette vis is een goede bron.
  
  
• Eet zo weinig mogelijk toegevoegde suikers.
  •  Die vind je in gesuikerde dranken, chocolade, koeken, cake, taart, snoep en boterhambeleg zoals choco of speculaaspasta.
• Vaak zijn die producten ook rijk aan verzadigde vetten.
  
  
• Ga voor volkoren granen en zet peulvruchten minstens eenmaal per week op het menu.
• Kies dagelijks een ruime portie groenten (300 gram) en fruit (250 gram).
• Beperk alcoholische dranken, zeker als je te veel bloedvetten hebt.

Wat kan je arts of zorgverlener doen?

Medicatie is niet altijd nodig als je te veel cholesterol in je bloed hebt. Het hangt af van je algemene risico op hart- en vaatziekten.

• Heb je een matig tot ernstig verhoogd risico op hart- en vaatziekten, en daalt je cholesterol onvoldoende nadat je je voedingspatroon hebt aangepast?
• Dan kan je arts een vetverlagend geneesmiddel voorschrijven.
• Die geneesmiddelen noemen we vaak ‘cholesterolverlagers’, maar ze verminderen ook de bloedvetten (triglyceriden).

• Medicatie is meestal ook nodig voor personen met:
• een hart- en vaatziekte (in het verleden);
• diabetes;
• erg hoge waarden van de totale cholesterol (> 300 mg/dL);
• een erfelijke vorm.

• Ben je gezond, niet erfelijk belast en heb je geen andere risicofactoren?
  • Dan hoef je bij een lichte verhoging van je cholesterolwaarden niet meteen medicatie in te nemen.
  • Een gezonde levensstijl met voldoende beweging en goede voedingsgewoonten is de beste manier om je risico op hart- en vaatziekten te verminderen.
  • Je voedingsgewoonten aanpassen is niet altijd gemakkelijk.
  • Een diëtist kan je daarbij helpen.

Statines

Er bestaan verschillende groepen vetverlagende geneesmiddelen. De statines zijn de belangrijkste, en doorgaans de eerste keuze.

• Ze remmen de aanmaak van cholesterol in je lever.
• Daarnaast verminderen ze het gehalte aan vetten in je bloed (triglyceriden).
• Nevenwerkingen van statines zijn een verstoorde leverfunctie en spierpijn.
• Spierklachten worden echter niet per se veroorzaakt door statines.
• Het is dan ook belangrijk dat je arts andere mogelijke oorzaken van spierpijn uitsluit, voor die je behandeling onnodig stopzet.

Ook als je medicatie inneemt, is een gezonde levensstijl belangrijk.

Meer weten?

• https://www.thuisarts.nl/cholesterol
• https://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/cholesterol.aspx
• https://www.hartstichting.nl/risicofactoren/gids-cholesterol
• https://www.gezondleven.be/themas/voeding/focus-op-voeding-niet-voedingsstoffen/voedingsstoffen/vetten

Bronnen

https://www.ebpnet.be