Wat is het?
Een slechte doorbloeding in de benen wordt veroorzaakt door een vernauwing of verstopping van een of meerdere slagaders. Een slagader is een bloedvat dat bloed vervoert van je hart naar je weefsels en organen. Een ader vervoert het bloed terug naar je hart. Wanneer een slagader verstopt raakt, krijgt een deel van je been te weinig bloed, en dus te weinig zuurstof. Daardoor kan schade ontstaan.
Een slagader kan plots (acuut) of geleidelijk aan (chronisch) verstoppen of vernauwen (zie verder).
Etalagebenen
De meeste personen voelen pijn in de benen bij het stappen (claudicatio intermittens). Die pijn verdwijnt weer in rust. Bij een inspanning heb je namelijk meer bloed nodig, en door de slagadervernauwing is dat niet mogelijk. Personen met claudicatio blijven vaak stilstaan voor bijvoorbeeld etalages, omdat ze pijn ondervinden wanneer ze stappen. In de volksmond wordt claudicatio daarom etalagebenen genoemd.
Plotse verstopping (acute ischemie)
Een slagader kan plots afsluiten door een bloedklonter.
- Een bloedklonter die ter plaatse in een bloedvat wordt gevormd, noemen we een trombose.
- Een bloedklonter die in een ander bloedvat ontstaat, loskomt, met de bloedstroom meegevoerd wordt en uiteindelijk in een smallere slagader blijft steken, noemen we een embolie.
Geleidelijke verstopping (chronische ischemie)
Bij een langzaam toenemende verstopping of zogenaamde slagaderverkalking vermindert de doorbloeding geleidelijk aan.
Slagaderverkalking wordt veroorzaakt door vetafzetting (plaques) en verkalking van de bloedvatwand (atherosclerose). Daardoor stroomt er minder bloed door de slagader en krijgen je spieren te weinig zuurstof. Dat gebrek aan zuurstof doet je spieren verzuren. Daarbij ervaar je pijn die als een kramp aanvoelt.
Risicofactoren
De kans dat je een slechte doorbloeding in je benen ontwikkelt, is groter als je:
- rookt;
- familieleden hebt die aan hart- en vaatziekten lijden;
- wat ouder bent;
- aan diabetes lijdt;
- last hebt van een hoge bloeddruk;
- een te hoog cholesterolgehalte hebt;
- overgewicht hebt;
- weinig beweegt en veel stilzit.
Heb je last van een slechte doorbloeding in je benen? Dan is de kans groot dat ook andere slagaders in je lichaam aangetast zijn. Daarom is het heel belangrijk om andere hart- en vaatziekten, zoals een hartinfarct of herseninfarct (beroerte), te voorkomen. Probeer dus bovenstaande risicofactoren te beperken met een gezonde levensstijl.
Hoe vaak komt het voor?
Plotse verstopping
Jaarlijks krijgen 14 op 100.000 personen te maken met een plots zuurstoftekort in de benen1.
Geleidelijke verstopping
Zuurstoftekort dat geleidelijk ontstaat, komt op 55-jarige leeftijd naar schatting bij 7% voor. Bij personen ouder dan 85 jaar treft het 56%.
In de meeste gevallen evolueert de aandoening traag. Toch ontwikkelt 15% van de mensen met een geleidelijke slagaderverstopping een zeer ernstig zuurstoftekort. Binnen 10 jaar na de diagnose ondergaat 2% een amputatie1.
Daarnaast is de kans op andere andere hart- en vaatziekten driemaal zo groot1.
Hoe kan je het herkennen?
Plotse verstopping
Een plotse verstopping in de benen wordt gekenmerkt door 5 P’s:
- plotse pijn in rust (pain);
- afwezige hartslag in de voeten (pulseless);
- bleke en koud aanvoelende voeten (palor);
- doof gevoel (paresthesieën);
- spierzwakte (paralyse).
Je volledige been kan kouder aanvoelen, en je ziet een duidelijk verschil tussen de koude en warme (niet-aangetaste) gebieden op je huid. Bepaalde delen, vooral je tenen, kunnen blauw verkleuren.
Geleidelijke verstopping
Een geleidelijk ontstaan zuurstoftekort in de benen wordt volgens ernst ingedeeld in mild, matig of ernstig zuurstoftekort. Naast koude voeten in alle stadia, variëren de meest frequente klachten per stadium:
- Een mild zuurstoftekort veroorzaakt weinig tot geen klachten.
- Bij matig zuurstoftekort spreken we van claudicatio intermittens,
- Daarbij heb je pijn in je benen.
- Meestal voel je de pijn in je kuiten, soms in je bil, je dijbeen of je voet.
- De pijn treedt op wanneer je wandelt en neemt af wanneer je 5 tot 10 minuten rust (‘etalagebenen’).
- De pijn komt sneller op wanneer je bergopwaarts of sneller wandelt.
- Bij ernstig, kritisch zuurstoftekort heb je ook pijn in rust.
- Je voelt hevige pijn vooral ter hoogte van je voorvoet of tenen.
- In het begin treedt de pijn alleen ’s nachts op.
- Wanneer je je been uit bed laat hangen of even opstaat, vermindert de pijn.
Mogelijke andere symptomen in alle stadia zijn:
- gevoelloze voeten;
- nagelafwijkingen;
- verminderde haargroei op je tenen en onderbenen;
- slecht genezende huidwondjes.
In ernstige gevallen kan je zweren (ulcus) krijgen die slecht genezen. In het eindstadium kan er ook weefsel afsterven. Een teen of een huidzone verkleurt dan zwart (gangreen).
Hoe stelt je arts de aandoening vast?
Lichamelijk onderzoek
Meestal vermoedt je arts een slechte doorbloeding op basis van de typische klachten en zijn bevindingen bij een lichamelijk onderzoek. Daarbij gaat hij na of hij de hartslag in je voeten nog goed kan voelen.
Doppleronderzoek
De arts bevestigt de diagnose via een Doppleronderzoek. Dat onderzoek kan vernauwingen in je slagaders vaststellen door de enkel-armindex (EAI) te bepalen. Dat is de verhouding van de hoogst gemeten druk in de bloedvaten ter hoogte van je enkels en die van je bovenarmen. Die verhouding geeft een indicatie van de mate van doorbloeding van je onderste ledematen:
- Een EAI groter dan 1 wijst op een goede doorbloeding.
- Een EAI lager dan 0,4 wijst op een zeer slechte doorbloeding.
Andere onderzoeken
Wanneer je arts een heelkundige ingreep overweegt, kunnen volgende onderzoeken nodig zijn:
- duplexechografie;
- Dit is een speciale echografie om je bloedvaten te bekijken.
- angiografie;
- Hierbij worden je bloedvaten nauwkeurig in beeld gebracht met speciale scanners (MRI of CT) en eventueel een contraststof.
Daarnaast schat je arts je risico op andere hart- en vaatziekten in. Daarvoor is onder meer een bloedonderzoek nodig, met een bepaling van bloedsuiker en bloedvetten.
Wat kan je zelf doen?
Gezond leven
Bewegen en een gezonde levensstijl zijn uitermate belangrijk.
- Probeer te stoppen met roken.
- Dat is de belangrijkste maatregel!
- Beweeg voldoende.
- Wandel het liefst 1 uur per dag.
- Als dat niet mogelijk is, helpen alle beetjes.
- Let op je gewicht.
- Eet gevarieerd en gezond.
- Matig je alcoholgebruik.
Voetverzorging
- Voorkom kwetsuren aan je voet.
- Vermijd te koude of te warme baden.
- Verzorg je voeten goed.
- Voorzie aangepaste schoenen, zeker als je ook aan diabetes lijdt.
Oefentherapie
Vraag aan je arts of je oefen- en staptherapie kan volgen (zie verder), begeleid door bij voorkeur een gespecialiseerde kinesitherapeut.
Wat kan je samen met je kinesitherapeut doen?
De beste behandeling voor claudicatio is staptraining:
- Zo’n training volg je het best onder begeleiding van een claudicatiotherapeut. Dat is een kinesitherapeut die een speciale opleiding heeft gevolgd om je hierin te begeleiden.
- Staptraining door een erkende claudicatiotherapeut biedt de meeste garantie op goede resultaten.
Meer praktische informatie over staptraining vind je op www.claudicatiocare.be.
Meer informatie over kinesitherapie bij slechte doorbloeding in de benen vind je in onze patiëntenrichtlijn.
Wat kan je arts doen?
Plotse verstopping
Bij een plots of kritisch zuurstoftekort in je benen verwijst je arts je zo snel mogelijk (binnen 6 uur) door naar het ziekenhuis. Daar maken ze het verstopte bloedvat het best onmiddellijk open. Daarvoor zijn verschillende methodes mogelijk.
Soms is een amputatie onvermijdelijk. Dat gebeurt vaak onmiddellijk bij personen:
- met een slechte gezondheid die niet meer zelfstandig kunnen bewegen;
- bij wie minstens de helft van de voet is afgestorven.
Geleidelijke verstopping
De behandeling van claudicatio (etalagebenen of matig zuurstoftekort) is in de eerste plaats conservatief. Dat wil zeggen dat er geen operatie plaatsvindt.
Oefen- en staptherapie
Oefen- en staptherapie (zie boven) is vooral bedoeld om de doorbloeding te verbeteren.
- Dat gebeurt via een oefen- en stapprogramma onder begeleiding van bij voorkeur een gespecialiseerde kinesitherapeut. Je arts kan daarvoor een voorschrift maken.
- Wandelen stimuleert de aanmaak van nieuwe bloedvaten in je benen. Daardoor kan je steeds verder wandelen zonder pijn. Op die manier kan je een operatie vermijden.
Meer uitleg over kinesitherapie bij slechte doorbloeding in de benen (claudicatio) vind je hierboven onder de titel 'Wat kan je samen met je kinesitherapeut doen?' en in onze patiëntenrichtlijn.
Vaatchirurgie
Als de conservatieve behandeling niet helpt en je klachten je te fel hinderen in je functioneren, verwijst je arts je door naar een vaatchirurg:
- Je krijgt een buisje (stent) ingeplant ter hoogte van de bloedvatvernauwing.
- Een andere optie is een bypassoperatie. Daarbij wordt de verstopping in de slagader omzeild.
In volgende gevallen verwijst je arts je eveneens door naar een vaatchirurg:
- een onzekere diagnose;
- snel toenemende of blijvende klachten;
- onhoudbare klachten na 6 maanden conservatieve behandeling en begeleide staptraining.
Meer informatie over chirurgische ingrepen bij slechte doorbloeding in de benen vind je in onze patiëntenrichtlijn.
Risico op hart- en vaatziekten verminderen
De aantasting beperkt zich doorgaans niet tot één slagader. Meestal zijn ook andere plaatsen in het lichaam getroffen, zoals het hart en de hersenen. Je arts kan medicatie opstarten die dat risico vermindert. Voorbeelden zijn:
- bloedverdunners (bijv. aspirine of clopidogrel);
- cholesterolverlagers (statines);
- zo nodig bloeddrukverlagers.
Meer weten?
- https://www.claudicatiocare.be
- https://www.claudicatiocare.be/actueel/nieuws/folder-pati--nten/?page=
- https://www.thuisarts.nl/etalagebenen
- https://www.hartstichting.nl/hart-en-vaatziekten/vernauwing-van-de-beenslagader
- https://www.apotheek.nl/medicijnen/acetylsalicylzuur-als-antistollingsmiddel