Wat is het?
Ons zenuwstelsel bestaat uit een centraal deel (hersenen en ruggenmerg) en een perifeer deel (de zenuwen).
Het ruggenmerg is het deel van het centraal zenuwstelsel dat zich in de wervelkolom bevindt. Het begint in de nek, onder de schedel, waar het aansluit op de hersenen, en het loopt tot aan de onderrug. Het is omringd door 3 vliezen, waartussen het ruggenmergvocht zich bevindt. Van het ruggenmerg takken de zenuwwortels af op het niveau van elke wervel.
Motorische zenuwen lopen naar spieren en organen en zorgen voor de werking ervan. Sensibele zenuwen ontvangen prikkels vanuit het lichaam en de huid. Zo kunnen we pijn, warmte en koude waarnemen en beschikken we over een tastgevoel. Op die manier kunnen de hersenen zowel informatie versturen naar als ontvangen vanuit elk punt van het lichaam.
Bij wervelbreuken wordt het ruggenmerg soms doorgesneden. Dit noemen we een dwarslaesie. Typisch hierbij is dat alle spieren onder het niveau van het letsel verlamd zijn, en dat de gevoeligheid daar verdwenen is. Zo zullen bijv. bij een dwarslaesie beide benen verlamd en ongevoelig zijn (paraparese) ter hoogte van de lendenstreek. Bij een dergelijk letsel ter hoogte van de halsstreek zijn beide armen en benen verlamd en ongevoelig (tetraparese).
Omdat de spieren niet meer werken, zullen ze geleidelijk dunner worden en als het ware wegsmelten (spieratrofie). Gelijktijdig zullen ook een aantal functies uitvallen, zoals de controle over de blaas of darmen, met incontinentie tot gevolg.
De zenuwen in de spieren zelf kunnen wel nog intact zijn en voor prikkels zorgen, die dan niet door de hersenen gestuurd worden. Hierdoor kan abnormale spieractiviteit ontstaan. Onwillekeurige samentrekkingen van de spieren noemen we spasmen. Na verloop van tijd kunnen de ledematen erdoor vervormd worden en in een abnormale positie komen te staan (spasticiteit).
Hoe vaak komt het voor?
De incidentie van ruggenmergletsels in Europa bedraagt ongeveer 1 à 3 per 100.000 mensen per jaar. In België lopen ongeveer 200 mensen per jaar een ruggenmergletsel op.
Hoe kun je het herkennen?
Een ruggenmergletsel verbreekt de verbinding tussen de hersenen en een bepaald lichaamsdeel.
Er is tijdelijk of blijvend een afwezige of verminderde motoriek (vermogen om te bewegen), verminderd gevoel (groter risico op doorligwonde) en verminderde controle over bepaalde lichaamsfuncties (onder meer blaas-, darm- en seksuele functies) afhankelijk van de plaats van het ruggenmergletsel.
Zo zul je de armen nog normaal kunnen gebruiken na een ernstige beschadiging van het ruggenmerg halverwege de rug, maar zijn de benen mogelijk verlamd.
Bij een letsel ter hoogte van de nekstreek is er een risico op tetraplegie. In dat geval zijn zowel beide armen als benen verlamd. Twee derde van alle mensen met een dwarslaesie is blijvend rolstoelgebonden.
Hoe stelt je arts de aandoening vast?
Bij elk ernstig ongeval en bij elke bewusteloze patiënt zal de arts rekening houden met een mogelijk ruggenmergletsel. Daarom zal hij slachtoffer zo weinig mogelijk verplaatsen, want dat kan het ruggenmergletsel verergeren.
Hij zal in de eerste plaats zorgen voor immobilisatie van het slachtoffer. Het slachtoffer wordt vervoerd op een speciale brancard, zodat het ruggenmerg tijdens het transport niet kan bewegen.
Pas na aankomst in het ziekenhuis gebeurt het eigenlijke onderzoek.
Wat kun je zelf doen?
Als je getuige bent van een ongeval, verplaats dan in geen geval het slachtoffer, tenzij uit noodzaak. Elke beweging kan een bestaand ruggenmergletsel verergeren.
Bel onmiddelijk 112.
Wat kan je arts doen?
Is het ruggenmergletsel een gevolg van een ongeval, dan word je zo snel mogelijk overgebracht naar het ziekenhuis voor verder onderzoek en behandeling.
Wanneer je voldoende stabiel bent na de behandeling, verhuis je naar een centrum dat gespecialiseerd is in zorg en revalidatie van mensen met ruggenmergletsels.
Na deze acute fase gebeurt de verdere revalidatie thuis. Ook hier is teamwerk erg belangrijk.
De langetermijnbehandeling wordt verdeeld tussen de huisarts en het gespecialiseerd centrum.
Er is speciale aandacht voor de mogelijke gevolgen van het ruggenmergletsel:
- urineweginfecties: steeds urineonderzoek met zo nodig antibioticabehandeling;
- doorligwonden: wisselhoudingen en gebruik van speciale materialen (matrassen, kussens…) kunnen preventief werken. Een plastisch chirurg kan indien nodig ingeschakeld worden;
- pijn kan het gevolg zijn van gewijzigde omstandigheden zoals pijn in nek en schouders bij continu zitten in een rolstoel. Het kan ook gaan om vaak moeilijk behandelbare zenuwpijn. Verwijzing naar een pijnkliniek kan dan overwogen worden;
- spasticiteit van de spieren: krachtige, onwillekeurige spiersamentrekkingen zijn een typische complicatie van een dwarslaesie. Soms wordt spasticiteit veroorzaakt door een andere aandoening zoals een infectie. Die moet dan uiteraard zo snel mogelijk worden behandeld;
- seksuele functie, vruchtbaarheid en gezinsbegeleiding: men kan medicatie proberen (tabletten of injecties in de penis). Tegenwoordig kunnen zaadcellen uit de teelbal worden afgenomen voor een bevruchting;
- post-traumatische syringomyelie (PTS) ontstaat door het uitzetten van het centrale kanaal van het ruggenmerg. Dit gaat gepaard met een plotse verslechtering van de neurologische toestand. Bij vermoeden van PTS word je dringend verwezen naar het ziekenhuis.