Prikkelbare darm

Wat is het?

Het prikkelbaredarmsyndroom (PDS), ook wel spastisch colon genoemd, is een functionele darmaandoening. Functioneel wil zeggen dat de functie van je dikke darm verstoord is. Met andere woorden: de structuur (anatomie) van je darm is normaal, maar toch werkt hij niet naar behoren.

Een syndroom is een groep klachten die vaak samen voorkomen. Bij een prikkelbare darm is dat:

• buikpijn
• een ongemakkelijk of opgeblazen gevoel in je buik
• winderigheid
• veranderingen in je stoelgangpatroon:
  • diarree
  • constipatie
  • afwisselend diarree en constipatie

Oorzaak

De oorzaak van een prikkelbare darm is niet goed bekend. Waarschijnlijk spelen er verschillende factoren mee:

• verstoorde darmbewegingen
• overgevoeligheid van je darmen
• extra alertheid van de hersenen en de zenuwen in je darmwand
• ontstekingen, zoals bijv. buikgriep
• overgevoeligheid voor bepaalde voedingssuikers (koolhydraten): de zogenaamde FODMAP’s (fermenteerbare oligo-, di-, monosachariden en polyolen)
• stress, drukte, spanningen

Hoe vaak komt het voor?

Uit onderzoek blijkt dat elk jaar ongeveer 9 op 1.000 vrouwen en 4 à 5 op 1.000 mannen hun huisarts opzoeken met klachten van een prikkelbare darm. Het komt echter veel vaker voor, want niet iedereen zoekt hulp. Waarschijnlijk heeft ongeveer de helft van de westerse bevolking weleens last van functionele darmklachten.

Hoe kan je het herkennen?

Typische symptomen

Volgende symptomen zijn typisch voor prikkelbaredarmsyndroom (PDS):

• buikpijn op wisselende plaatsen
• een ongemakkelijk gevoel in je buik
• klachten die verbeteren na ontlasting
• wisselende stoelgangfrequentie
• stoelgang die nu eens slap is (diarree-achtig) en dan weer hard
• opgeblazen gevoel (vooral overdag na de maaltijden)
• slijm in je stoelgang
• vaak het gevoel hebben dat je stoelgang moet maken
• het gevoel hebben dat je niet volledig ontlast bent

Types prikkelbaredarmsyndroom

Bij PDS onderscheiden we drie types:

• een variant met voornamelijk constipatie (harde stoelgang)
• een variant met voornamelijk diarree
• een gemengd type

Andere symptomen

Mensen met PDS hebben vaak gelijktijdig klachten van het bovenste maagdarmkanaal, zoals:

• brandend maagzuur
• een vol gevoel in de maagstreek

Daarnaast kan je last hebben van:

• vermoeidheid
• rugpijn
• hoofdpijn
• spierpijnen
• verhoogde plasdrang
• het gevoel dat je blaas niet volledig leeg is

Vaak gaan de klachten op en af.

Niet typische symptomen

Niet typisch voor PDS en een reden om je arts te raadplegen zijn:

• buikpijn die ontstaat na de leeftijd van 50 jaar
• gewichtsverlies
• nachtelijke klachten
• koorts
• bloed in je stoelgang of zwarte stoelgang
• langdurige diarree

Heb je vaak last van buikpijn? Ga dan het best naar je arts. Buikpijn kan immers vele oorzaken hebben. Het is een goed idee om die eerst uit te sluiten.

Hoe stelt je arts de aandoening vast?

Bevraging en onderzoek

Je arts bevraagt en onderzoekt je uitgebreid:

• Bij PDS met voornamelijk constipatie en typische klachten kan dat al volstaan.
• Staat diarree op de voorgrond?
  • Dan kan een bloedonderzoek nuttig zijn om glutenintolerantie (coeliakie) uit te sluiten.
  • Met lactose-intolerantie (intolerantie voor melkproducten) moet de arts ook rekening houden.

Coloscopie

Bij sommige personen is een coloscopie nuttig. Dat is een onderzoek waarbij een arts met een cameraatje langs je anus je dikke darm onderzoekt.

Bij ernstige prikkelbaredarmklachten is het belangrijk om andere oorzaken uit te sluiten, zoals chronische ontstekingen in je darmen of kankers.

Wat kan je zelf doen?

Veel mensen met PDS zijn bang dat ze aan een ernstige aandoening lijden. Praat erover met je arts. Zo kan hij je vragen beantwoorden en je angst wat wegnemen.

Voeding

Bepaalde voeding verergert de klachten bij meer dan de helft van de personen met PDS:

• Welke voedingsmiddelen last veroorzaken, varieert sterk van persoon tot persoon.

• Grote hoeveelheden koffie, alcohol, vetrijke en sterk gekruide voeding kunnen prikkelbaredarmklachten uitlokken. Deze voedingsmiddelen beperken kan een positief effect hebben.

• Ook gezonde eetgewoonten kunnen helpen:
  • Neem je tijd om te eten.
  • Kauw goed.
  • Eet op vaste tijdstippen.
  • Kies voor 3 hoofdmaaltijden en 2 tot 3 tussendoortjes.
  • Eet gezond, volgens de richtlijnen van de voedingsdriehoek.
  • Schrap niet lukraak voedingsmiddelen. Dat is vaak niet nodig en kan tekorten veroorzaken.

• Het kan zinvol zijn om een dieet arm aan FODMAP’s te volgen:
  • FODMAP’s zijn fermenteerbare koolhydraten die sommige mensen niet goed verdragen. Ze veroorzaken dan een opgeblazen gevoel en buikpijn.
  • Bekijk met je arts of een gespecialiseerde diëtist of zo’n dieet voor jou kan helpen. Meer info vind je onder ‘Wat kan je arts doen?’ (zie verder).

Beweging

Uit studies blijkt dat voldoende bewegen de klachten van PDS kan verminderen. Probeer wat voor jou goed werkt, bijvoorbeeld wandelen, yoga of andere niet al te inspannende vormen van beweging.

Stress 

Meestal heb je meer last van PDS in stressvolle periodes. Je lichaam probeert je daarmee iets duidelijk te maken.

• Bedenk waar je stress vandaan komt.
• Zoek een goede balans tussen spanning en ontspanning.
• Eventueel kunnen relaxatieoefeningen en hypnotherapie helpen.

Ook al heb je last van PDS, probeer je sociale activiteiten niet te beperken. Vermijdingsgedrag leidt op lange termijn tot meer problemen.

Wat kan je arts of zorgverlener doen?

Je arts geeft je advies en stelt je gerust.

Dieet 

Een FODMAP-arm dieet blijkt bij heel wat mensen met een prikkelbare darm de klachten te verminderen:

• Bij dit dieet weer je Fermenteerbare Oligosachariden, Disachariden, Monosachariden en Polyolen uit je voeding.
• Bij mensen die gevoelig zijn voor FODMAP’s, veroorzaken ze buikpijn en een opgeblazen gevoel.
• Je vindt deze FODMAP’s onder andere in bepaalde:
  • granen, zoals tarwe, rogge en gerst
  • fruit, waaronder abrikoos, appel, avocado, kersen, mango, peer, perzik en watermeloen
  • groenten, bijvoorbeeld asperges, bloemkool, knoflook, champignons, pompoen, selder, spruiten, venkel en ui
  • peulvruchten, zoals witte en rode bonen, sojabonen en spliterwten
  • melk en yoghurt
  • bepaalde zoetstoffen, zoals maltitol, isomalt, sorbitol of xylitol

Een diëtist kan je helpen om uit te zoeken of een FODMAP-arm dieet geschikt is voor jou. Het dieet bestaat uit 3 fasen:

• Fase 1: eliminatiefase
  • Tijdens de eliminatiefase gaat je diëtist na of er een verband bestaat tussen je voeding en je darmklachten.
  • Je eet dan enkel FODMAP-arme voedingsmiddelen.

• Fase 2: herintroductiefase
  • Als je klachten tijdens de eerste fase (eliminatiefase) verminderen of verdwijnen, kan je starten met de herintroductiefase.
  • Je diëtist gaat stap voor stap na:
    • voor welke specifieke FODMAP’s je gevoelig bent;
    • welke hoeveelheden je nog verdraagt.

• Fase 3: stabilisatiefase
  • Tijdens de stabilisatiefase beperk je je tot die FODMAP’s waar jij gevoelig voor bent.
  • Voor de rest eet je zo gevarieerd mogelijk.

Medicatie

Je arts kan ook medicatie voorschrijven die je klachten mogelijk verminderen. Helaas zijn er geen geneesmiddelen die prikkelbaredarmsyndroom definitief genezen. De bestaande medicatie heeft een wisselend effect en werkt niet bij iedereen even goed.

De meest gebruikte producten zijn:

• pepermuntolie
• psylliumvezels
  • bij prikkelbare darm met constipatie
• spasmolytica
  • producten die de krampen kunnen verlichten
  • bijv. buscopan of mebeverine
• middelen tegen diarree (loperamide)
  • het best enkel op reis of wanneer je ergens bent waar geen toilet in de buurt is
  • het best voor een korte periode
• middelen tegen constipatie
  • bijv. macrogol
• linaclotide
  • bij constipatie
    • Je arts zal dit niet als eerste keuze voorschrijven.
  • enkel bij langdurige klachten (> 1 jaar)
• antidepressiva
  • bij langdurige klachten met een grote weerslag op je levenskwaliteit
• probiotica
  • Er bestaat onvoldoende wetenschappelijk bewijs of en bij wie ze werken.

Cognitieve gedragstherapie

Een psychotherapeut kan je ondersteunen door middel van cognitieve gedragstherapie. Dat is een vorm van psychotherapie waarbij je leert om op een andere manier naar je klachten te kijken. Je gedrag, gevoel en manier van denken kunnen daardoor veranderen. Die veranderingen kunnen helpen om je klachten te verminderen.

Meer weten?

• Het FODMAP-dieet: hulp bij prikkelbaredarmsyndroom (Gezond Leven)
  
• https://www.thuisarts.nl/prikkelbare darm
• https://www.mlds.nl/chronische-ziekten/pds-prikkelbare-darm-syndroom/

Bronnen

• https://www.ebpnet.be
• https://richtlijnen.nhg.org/standaarden/prikkelbaredarmsyndroom-pds#volledige-tekst-evaluatie
• Intego databank
• BCFI – Folia
• PEN - The global resource for nutrition practice
• Werkgroep VBVD (2020). Laag FODMAP voedingslijst. Vlaamse Beroepsvereniging van Diëtisten.