Wat is het?
Een ander woord voor botontkalking is osteoporose. De hoeveelheid bot (dichtheid) en de kwaliteit ervan neemt af, waardoor je botten minder sterk worden.
In je botten wordt voortdurend nieuw botweefsel aangemaakt en oud botweefsel afgebroken. Tijdens de groei is er meer aanmaak van botweefsel, op oudere leeftijd meer afbraak. Daarom worden je botten brozer naarmate je ouder wordt. Ze kunnen dan gemakkelijker breken en ruggenwervels kunnen inzakken.
Risicofactoren
Volgende zaken kunnen bijdragen tot de ontwikkeling van osteoporose:
- onvoldoende lichaamsbeweging;
- te weinig calcium in je voeding;
- een tekort aan vitamine D, dat de absorptie van calcium vanuit je darm bevordert;
- te veel alcohol (≥ 3 eenheden/dag);
- roken.
Sommige mensen lopen meer risico op botontkalking door bepaalde aandoeningen, zoals:
- reumatoïde artritis;
- diabetes;
- chronische obstructieve longziekte (COPD);
- chronische nierziekten;
- chronische darmontstekingen.
Ook bepaalde geneesmiddelen, bijvoorbeeld cortisone bij langdurig gebruik, kunnen botontkalking in de hand werken.
Hoe vaak komt het voor?
Botontkalking komt vaker voor bij vrouwen. Omwille van de hormonale veranderingen tijdens de menopauze wordt het bot sneller afgebroken.
Het risico op osteoporose stijgt ook sterk met de leeftijd:
- Iets meer dan 1% van de mannen en 8% van de vrouwen ouder dan 65 jaar lijdt aan osteoporose.
- Ongeveer 3% van de mannen en 19% van de vrouwen ouder dan 85 jaar lijdt aan osteoporose.
Hoe kun je het herkennen?
Osteoporose geeft op zich geen klachten. Daarom blijft deze aandoening vaak onopgemerkt, totdat je bot zo verzwakt is dat er een breuk ontstaat.
Hoe stelt je arts de aandoening vast?
Botdichtheidsmeting
Om botontkalking vroeg vast te stellen, dus voordat een breuk optreedt, kan een arts je botdichtheid meten. Als je dus een verhoogd risico hebt om osteoporose te ontwikkelen, dan vraagt je huisarts een botdichtheidsmeting (of botdensitometrie) aan, de zogenaamde DXA-meting. Met behulp van röntgenstralen wordt de dichtheid van je bot gemeten. De stralingsdosis is veel lager dan bij een gewone röntgenfoto.
Labotests
Er zijn geen labotests beschikbaar om de diagnose van osteoporose te stellen. Er bestaan wel labotests die een mogelijke onderliggende oorzaak, bijvoorbeeld een verminderde nierwerking of onderliggende ontsteking, kunnen achterhalen.
Wat kun je zelf doen?
Een gezonde levensstijl vormt de basis voor sterke botten:
- een gezond eetpatroon;
- dagelijks voldoende bewegen;
- veel buiten komen.
Calcium en vitamine D vormen het botweefsel en houden het mee in stand.
Calcium
Voldoende calcium in je voeding is levenslang noodzakelijk:
- tijdens je kinderjaren om de maximale botsterkte op te bouwen;
- nadien om je botmassa in stand te houden;
- later om het verlies aan botmassa zoveel mogelijk te beperken.
Dosering
Aanbevolen dagdosis calcium
- Voor volwassenen wordt 950 mg calcium per dag aanbevolen.
- Voor jongeren tussen 11 en 18 jaar en ouderen wordt 1.150 mg calcium per dag aanbevolen. Zij hebben een hogere calciumbehoefte. Bij jongeren zijn de botten immers in volle ontwikkeling, en bij ouderen wordt calcium minder goed opgenomen in het bloed.
Calcium bij botontkalking
De optimale inname van calcium bij de behandeling van botontkalking is niet duidelijk.
- De meeste richtlijnen opteren voor minstens 1 g calcium per dag.
- Sommige richtlijnen stellen dat:
- personen die 1 tot 3 zuivelproducten per dag consumeren voldoende hebben aan 500 mg extra calcium;
- bij 4 of meer zuivelproducten per dag geen extra calcium nodig is.
Voeding met calcium
Melkproducten en met calcium verrijkte sojaproducten leveren ongeveer 50% van je calciumbehoefte aan.
Zuivelproducten
voedingsproduct | hoeveelheid calcium |
1 glas melk (200 ml) | 250 mg |
1 glas met calcium verrijkte sojadrank | 250 mg |
1 kleine plak kaas (5 g) | 50 mg |
1 potje yoghurt (125 g) | 180 mg |
1 portie smeerkaas (35 g) | 180 mg |
1 portie platte kaas (100 g) | 180 mg |
1 glas karnemelk | 180 mg |
1 glas drinkyoghurt | 180 mg |
1 potje met calcium verrijkte sojayoghurt | 180 mg |
Aangezien we over het algemeen (te) veel vet en suiker opnemen via de voeding, genieten magere producten de voorkeur (behalve voor kinderen jonger dan 6 jaar) en producten met minder toegevoegde suikers. Magere melk en met calcium verrijkte sojadranken bevatten evenveel calcium als volle melk, maar ze bevatten minder vetten.
Andere voedselbronnen
Ongeveer 300 tot 400 mg calcium per dag is afkomstig van andere voedselbronnen dan zuivelproducten:
- sardienen, zalm;
- groenten: broccoli, spruitjes, bloemkool, andijvie, groene kool, savooikool, chinese kool, koolraap, spinazie;
- peulvruchten: kikkererwten, witte bonen;
- noten: sesamzaad, amandelen, hazelnoten;
- gedroogde abrikozen en vijgen;
- bepaalde soorten bron- of mineraalwater (meer dan 150 mg calcium/liter);
- kalkrijk leidingwater (‘hard’ water).
Ten slotte zijn andere plantaardige voedingsmiddelen ook goede calciumbronnen, als ze verrijkt zijn met calcium en je ze voldoende eet.
Vitamine D
Je hebt vitamine D nodig om calcium uit je voeding op te nemen. De belangrijkste bronnen van vitamine D zijn:
- zonlicht;
- vis;
- zuivelproducten verrijkt met vitamine D.
Dosering
Aanbevolen dagdosis vitamine D
- De aanbevolen dosis vitamine D bedraagt 10 tot 15 µg (microgram) per dag.
- Voor zwangere vrouwen, vrouwen die borstvoeding geven en 75-plussers wordt 20 µg vitamine D per dag aanbevolen.
Maximale dagdosis vitamine D
- Voor volwassenen wordt een vitamine D-dosering van 50 µg per dag beschouwd als een veilige maximale dosering.
- Voor kinderen is dit 25 µg per dag.
Vitamine D bij botontkalking
De optimale inname van vitamine D bij de behandeling van botontkalking is niet duidelijk. De meeste richtlijnen opteren voor minstens 800 IE (internationale eenheden) vitamine D per dag. Dat komt overeen met 20 µg.
Voldoende zonlicht
De belangrijkste bron van vitamine D is zonlicht. Je maakt vitamine D aan in je huid onder invloed van ultraviolette straling (uv). Probeer jezelf dagelijks 15 minuten met onbedekte handen en gelaat bloot te stellen aan zonlicht. Dat is meestal voldoende om de voorraad vitamine D in je lichaam op peil te houden.
Voeding met vitamine D
Als zonlicht niet volstaat, dan is het zeer belangrijk dat je voldoende vitamine D opneemt via je voeding. Vitamine D is een vetoplosbare vitamine en komt in verschillende hoeveelheden voor in vetrijke voedingsmiddelen van dierlijke herkomst, zoals:
- vis;
- vlees;
- lever;
- soms kaas en volle melk.
De hoogste hoeveelheden vitamine D vind je in vettere vissoorten, zoals sardienen, haring, zalm of makreel. In ons land, waar zonlicht soms zeldzaam is, is minstens één keer per week vette vis op het menu ook een belangrijke bron van vitamine D.
Ook sommige zuivelproducten en plantaardige vervangmiddelen zijn verrijkt met vitamine D.
Vooraleer vitamine D volledig actief wordt, moet het eerst in je lever en dan in je nieren een reactie ondergaan. Een goede lever- en nierwerking is dus noodzakelijk om vitamine D op te nemen.
Risicogroepen
Bepaalde bevolkingsgroepen lopen, door uiteenlopende oorzaken, een verhoogd risico op een vitamine D-tekort:
- oudere personen;
- Een ‘oudere’ huid is minder goed in staat is om vitamine D aan te maken.
- Oudere mensen komen vaak minder buiten, zeker wanneer ze in een rusthuis verblijven.
- kinderen die borstvoeding krijgen;
- kinderen en volwassenen met een donkere huid, zeker wanneer ze weinig buitenkomen met een onbedekte huid;
- personen die bepaalde medicijnen tegen epilepsie innemen;
- personen met obesitas, een aandoening die de vorming van vitamine D afremt.
Gezonde levensstijl
Lichaamsbeweging
Lichaamsbeweging is een doeltreffende maatregel om osteoporose te voorkomen. Door te bewegen wordt calcium opgeslagen in je botten. Als je te weinig beweegt, daalt je calciumopname.
- Voldoende dagelijkse beweging in de kinderjaren stimuleert de opbouw van het bot en is ook bepalend voor de maximale botmassa. Het lichaam probeert immers de structuur en massa van het bot aan te passen aan de eisen die aan het skelet worden gesteld.
- Fysiek actief zijn maakt je ook soepeler en verbetert je bewegingscoördinatie en spierkracht. Hierdoor heb je minder kans om te vallen.
- Bedrust (immobilisatie) zorgt ervoor dat je versneld mineralen verliest in het bot.
Probeer dagelijks minstens 30 minuten aan lichaamsbeweging (van matige intensiteit) te doen. Kinderen bewegen het best minstens 1 uur per dag.
Rookstop
Probeer te stoppen met roken. Naast alle andere negatieve effecten bevordert roken ook botontkalking.
Wat kan je arts doen?
Het doel van de behandeling van osteoporose is breuken voorkomen, voornamelijk van de heupen en wervelkolom.
Het effect van eender welk geneesmiddel bij osteoporose is gering. Je arts wijst je daarom op het grote belang van de hierboven beschreven levensstijl. Voldoende bewegen en vallen voorkomen zijn uiterst belangrijk.
Calcium- en vitamine D-supplementen
Calcium en vitamine D zijn belangrijk om botweefsel te vormen en in stand te houden. De optimale inname bij de aanpak van osteoporose is echter niet duidelijk. Meestal wordt 1 g calcium in combinatie met 800 IE vitamine D per dag aangeraden.
Als je langdurig corticosteroïden (cortisone) inneemt, beveelt de arts ook calcium- en vitamine D-supplementen aan.
Medicatie
Bisfosfanaten zijn de meest gebruikte geneesmiddelen bij osteoporose. Hiernaast zijn er ook andere opties.
Je arts weegt af welke behandeling voor jou de beste is. Daarbij houdt hij steeds rekening met de mogelijke voor- en nadelen van de behandeling. Hij bespreekt met jou ook de duur ervan: meestal is dat 3 tot 5 jaar.