Malaria

Laatst aangepast op 25/04/2022

Wat is het?

Malaria is een infectieziekte met periodes van koortsaanvallen. In het begin kan de ziekte erg op griep lijken. Malaria treft vooral de gebieden rond de evenaar (de tropen) waar de Anopheles-muggen leven. Op deze kaart kan je zien waar de ziekte voorkomt.

Er zijn goede behandelingen voor malaria. Maar als je niet tijdig behandeld wordt, kan malaria ernstig verlopen. Dan kan je complicaties oplopen of er zelfs aan overlijden.

Oorzaak

Malaria wordt veroorzaakt door een parasiet (Plasmodium). Die infecteert de rode bloedcellen van het lichaam, waardoor ze stukgaan. De parasiet wordt overgedragen op de mens via de steek van een bepaalde muggensoort: de Anopheles-mug of malariamug.

Lees verder onder de afbeelding

Deze kleine mug:

steekt enkel ’s avonds of ’s nachts;
- Je merkt de mug niet altijd op.
komt normaal enkel voor in (sub)tropische gebieden.
- Soms duikt er ook buiten deze gebieden een ‘verdwaalde’ Anopheles-mug op.
- Dat gebeurt bijv. via luchtverkeer of scheepvaart van goederen uit (sub)tropisch gebied.

Het risico op een steek door de malariamug is het grootst op het platteland. De mug plant zich voort in stilstaand water, poelen, holle stammen en meren. De besmettingskans is veel kleiner in grootsteden en op hoogtes boven 1500 meter.

Hoe vaak komt het voor?

Malaria is wereldwijd een van de meest ernstige infecties. Er zijn jaarlijks meer dan 200 miljoen gevallen van malaria.

Naar schatting sterven jaarlijks meer dan 400.000 mensen aan malaria. Het gaat vooral om Afrikaanse kinderen.

Er bestaan verschillende soorten Plasmodium-parasieten die malaria bij de mens kunnen veroorzaken.
- Plasmodium falciparum is de meest frequente vorm van malaria en ook de meest gevaarlijke.
- Deze vorm veroorzaakt ongeveer 90% van alle overlijdens door malaria wereldwijd.

Bij reizigers in de tropen is malaria een belangrijke oorzaak van ernstige (en soms dodelijke) infecties. Gelukkig bestaan er goede behandelingen, als ze tijdig gestart worden.

Hoe kan je het herkennen?

Typisch voor malaria zijn opstoten van koorts, met hoge pieken en koortsvrije dagen ertussen.
- De koorts gaat vaak gepaard met koude rillingen.
- Hoofd-, spier- en buikpijn komen ook voor.

Het kan zijn dat je al een tijdje terug thuis bent voor je ziek wordt.
- De tijd tussen de muggensteek en het begin van de symptomen (incubatieperiode) bedraagt 10 dagen tot een maand.

De parasiet vermenigvuldigt zich in de rode bloedcellen, en vernietigt ze.
- Dat veroorzaakt een toenemende bloedarmoede.
- Je hebt dan last van:
  - vermoeidheid;
  - bleekheid;
  - diarree;
  - soms geelzucht en verwardheid.

Een gevreesde complicatie is hersenaantasting (cerebrale malaria).
- Het bewustzijn daalt dan snel, tot er zelfs coma optreedt.
- Dat komt vooral voor bij kinderen.

Hoewel letsels na een behandeling kunnen verdwijnen, kunnen ze ook blijven, zoals epilepsie. Daarnaast kunnen ademnood, nierfalen en shock optreden.

Soms is de parasiet in een soort van slaaptoestand aanwezig in de lever. Deze vormen van malaria kunnen pas na maanden of zelfs jaren actief worden en een malaria-aanval uitlokken.

Hoe stelt je arts de aandoening vast?

Ben je op reis geweest naar een gebied waar malaria voorkomt en heb je koorts? Dan zal je arts aan malaria denken.

Heeft je arts een vermoeden van malaria? Dan onderneemt hij snel actie.

Omdat de parasiet in het bloed zit, gebeurt er een bloedonderzoek om de diagnose te stellen:

Je arts prikt een paar druppels bloed aan aan je vingertop. Dat gebeurt het best tijdens een koortsopstoot.

Van één druppel bloed wordt een uitstrijkje gemaakt, en van een tweede een dikdruppel.
- Beide worden in het labo gekleurd en onder de microscoop onderzocht.
- Zo wordt de parasiet zichtbaar.

Is het onderzoek negatief?
- Dat wil nog niet zeggen dat je geen malaria hebt.
- Het onderzoek wordt zo nodig drie- tot viermaal herhaald binnen 2 à 3 dagen.

Wat kan je zelf doen?

Zorg ervoor dat de muggen je niet kunnen steken.
- Ze steken het meest na valavond. Draag dan het best lichtgekleurde kledij met lange mouwen, een lange broek of lange rok.
- Smeer je blote huid in met muggenmelk op basis van DEET (20 à 50 %).
  - Kinderen en zwangere vrouwen gebruiken het best DEET tussen de 20 en 30%.
  - DEET (20-30%) geeft maar 4 à 6 uur bescherming. Smeer dus regelmatig opnieuw.
  - Een hoger percentage DEET (40-50%) beschermt tot ongeveer 8 uur. Dat volstaat echter niet om een volledige nacht te overbruggen.
- Slaap onder een muskietennet dat behandeld is met permethrine.
  - Zorg dat het net goed vastzit onder de matras.
  - Zo daalt de kans op muggensteken met 80 tot 90%.

Adviseert je arts je om preventief een middel tegen malaria te nemen?
- Volg de instructies dan strikt op.
- Als je zo’n middel niet regelmatig inneemt, werkt het veel minder goed.

Heb je vroeger lange tijd gewoond in een gebied waar malaria voorkomt?
- Dan ben je mogelijk een tijdje beter beschermd. Helaas raak je die opgebouwde immuniteit snel kwijt.
- Reis je opnieuw af naar een malariagebied?
  - Onderschat dan het risico om besmet te raken niet.
  - Pas de preventieve maatregelen toe en volg de adviezen van je arts goed op.

Heb je koorts na thuiskomst van een reis naar de tropen? Raadpleeg dan altijd je arts.

Wat kan je arts doen?

Onderneem je een reis naar een gebied waar malaria voorkomt? Dan schrijft je arts je een preventief geneesmiddel tegen malaria voor. Hij bepaalt welk middel voor jou het beste is. Die keuze hangt onder meer af van:

je bestemming;
het seizoen waarin je reist;
je verblijfsduur;
individuele factoren zoals leeftijd, zwangerschap, en of je malariamedicatie die je eerder nam goed kon verdragen.

Het is dus goed mogelijk dat mensen in hetzelfde reisgezelschap een ander middel nemen tegen malaria.

Medicatie

Drie preventieve antimalariamiddelen zijn geschikt voor de meeste gebieden:

Atovaquone-proguanil (Malarone®):
- Je neemt 1 tablet per dag, vanaf de dag voor je vertrek tot een week na je terugkeer.
- Dit middel is duur. Sinds een tijd zijn er wel generische versies op de markt.

Doxycycline:
- Je neemt 1 tablet per dag, vanaf de dag voor je vertrek tot een maand na je terugkeer.
- Het middel is erg goedkoop, maar het verhoogt de gevoeligheid voor zonlicht:
  - Let dus extra op voor zonnebrand, zeker in tropische landen.
  - Bescherm jezelf goed: blijf uit de zon of gebruik een zonnecrème met een hoge beschermingsfactor.

Mefloquine (Lariam®):
- Je neemt 1 tablet per week, vanaf 2 à 4 weken voor je vertrek tot een maand na je terugkeer.
- Start op tijd met dit middel. Dat is vooral belangrijk om eventuele (psychische) nevenwerkingen tijdig op te sporen.
- Lijd je aan een psychische stoornis of heb je ooit stuipen gehad? Dan mag je dit product niet gebruiken.

Een perfect preventief geneesmiddel tegen malaria bestaat helaas niet. Bovendien zijn meer en meer van de parasieten bestand tegen de vaak gebruikte middelen (resistentie).

Behandeling

Heb je ondanks alle voorzorgen toch malaria opgelopen? Dan wint je arts advies in van een specialist in infectieziekten om een behandeling te starten.

Je wordt in het ziekenhuis behandeld wanneer:

uit het bloedonderzoek blijkt dat meer dan 5% van je rode bloedcellen geïnfecteerd zijn;
je braakt of ernstig ziek bent.

Is dat niet het geval? Dan volstaat een behandeling thuis.

Meer weten?

Bronnen

Content overnemen van Gezondheid en Wetenschap

Gezondheid en Wetenschap heeft het alleenrecht op de meeste gepubliceerde content. Onze artikels mogen dus niet overgenomen worden zonder onze schriftelijke toestemming.

Interesse in onze content? Neem contact op via info@gezondheidenwetenschap.be.