Wat is het?
Acute psychose is een psychische toestand waarbij een persoon het normale contact met de werkelijkheid gedeeltelijk of geheel kwijtraakt.
De symptomen kunnen heel uiteenlopend zijn. De benaming acuut verwijst naar het plotse begin van de klachten.
Een psychose kan éénmalig zijn, maar het kan ook zijn dat een persoon dit herhaaldelijk meemaakt.
Soms is het een onderdeel van schizofrenie. Dat is een ziekte die meestal op jonge leeftijd begint.
Risicofactoren die het ontstaan van een psychotische toestand kunnen uitlokken zijn zeer uiteenlopend:
- bepaalde aandoeningen zoals een hersentumor of epilepsie kunnen de hersenwerking zodanig verstoren dat een psychotische toestand ontstaat;
- psychiatrische ziektebeelden (zoals depressie, bipolaire stoornis, manie,…) kunnen ook aanleiding geven tot een psychose;
- bij sommige psychiatrische stoornissen zoals schizofrenie maken mensen regelmatig en/of langdurig psychotische episodes door;
- middelen- of medicijnenmisbruik kan ook een psychotische opstoot uitlokken (cannabis, lsd,…);
- oververmoeidheid en stress kunnen bij mensen die hiervoor aanleg hebben ook tot een psychose leiden.
De belangrijkste psychotische symptomen kunnen zich afzonderlijk of tegelijk voordoen.
Wanen
Hardnekkige denkbeelden of ideeën over zichzelf en zijn omgeving die afwijken van de werkelijkheid worden wanen genoemd. Deze wanen staan voor de persoon met psychose niet ter discussie; hij kan het onderscheid niet maken tussen wat echt is en wat niet.
Er bestaan verschillende soorten wanen, bijv.:
- achtervolgingswanen, waarbij de persoon voortdurend denkt achtervolgd te worden of vast te zitten in een complot tegen hem;
- grootheidswanen, waarbij de persoon denkt een belangrijk geestelijk figuur (bijv. Christus) of beroemd persoon (bijv. Napoleon) te zijn.
Hallucinaties
Ook kunnen mensen dingen waarnemen (horen, zien, ruiken, voelen…) die er in realiteit niet zijn. Dat worden hallucinaties genoemd. De meest voorkomende hallucinaties zijn het horen van stemmen en het zien van schimmen.
Verwardheid
Een derde typisch symptoom van een psychose is verwardheid: de persoon kan geen samenhangend gesprek meer voeren of vergeet plots waar hij mee bezig was.
Hoe vaak komt het voor?
Acute psychose treft ongeveer 1% van de oudere bevolking. Dertig tot 50% van de mensen met dementie hebben psychotische symptomen.
Hoe kun je het herkennen?
Iemand die een psychose heeft, is zijn greep op de realiteit kwijt. Hij ervaart de werkelijkheid als vreemd, soms ook overweldigend en angstaanjagend. Dit komt omdat hij moeilijk een onderscheid kan maken tussen waarnemingen die ‘echt’ zijn en zaken die alleen hij beleeft. Dit is het gevolg van een verstoorde hersenwerking op het moment van een psychose.
Bij psychose zijn er zowel positieve als negatieve symptomen mogelijk. Soms krijgen personen met psychose bij-ervaringen en merken ze bijzondere dingen op (positieve symptomen). Zij lijden dan aan hallucinaties en wanen, of zijn verward. Ze kunnen daarentegen ook minder energie hebben, passief zijn (negatieve symptomen).
Schizofrenie
Bij schizofrenie zijn de psychotische symptomen van lange duur. Ze worden vooral gekenmerkt door wanen en auditieve hallucinaties.
Depressie
Typisch voor depressie met psychotische kenmerken zijn de onrealistische gedachtekronkels en schuldgevoelens.
Manie
Bij manie met psychotische kenmerken is de persoon vaak prikkelbaar of vertoont hij opgewonden gedrag.
Dementie
Dementie met psychotische kenmerken geeft dikwijls aanleiding tot waanideeën (diefstal) en visuele hallucinaties. De symptomen zijn dan meestal van voorbijgaande aard.
Hoe stelt je arts de aandoening vast?
Het is belangrijk dat de arts de situatie op een objectieve manier kan beoordelen. Daarom zal hij luisteren naar het verhaal van de persoon en zijn omgeving.
Ook omgevingsfactoren kunnen een aanknopingspunt zijn voor het verdere beleid. Is er bijvoorbeeld nood aan ondersteuning of beschermd wonen?
De arts zal de persoon eveneens lichamelijk onderzoeken en nagaan of medicatie- of middelengebruik aan de basis liggen van de psychotische toestand.
Op basis van al deze informatie zal de arts de ernst en de mogelijke lichamelijke oorzaken inschatten die het verdere beleid zullen bepalen.
Wat kun je zelf doen?
Wanneer je denkt psychotische kenmerken te herkennen, is het belangrijk je arts in vertrouwen te nemen.
Bij mensen die ooit een psychose hebben doorgemaakt, blijft men best alert voor symptomen die op herval kunnen wijzen.
Het is van cruciaal belang om de voorgeschreven behandelingen en medicatie trouw te volgen.
Wat kan je arts doen?
Is de situatie acuut en ernstig (wanneer de persoon een gevaar vormt voor zichzelf of zijn omgeving), dan kan de arts beslissen tot een snelle opname. Dit is ook het geval wanneer de psychose wordt uitgelokt door een ziekte die een dringende behandeling vraagt.
Op langere termijn is een goede omkadering belangrijk, waarbij men tracht het psychisch lijden tot een minimum te beperken. Artsen en zorgverleners die mensen begeleiden doorheen een psychotische fase, doen dat met het nodige respect zodanig dat er een vertrouwensrelatie kan ontstaan.
Dit kan ook in de thuissituatie met betrokkenheid van de arts, de verpleegkundige en de thuiszorg. Het kan echter zijn dat een gedeeltelijke of volledige opname in een verzorgingstehuis of psychiatrische instelling aangewezen is.
De arts zal ook vaak de familie ondersteunen. Want om terugval te vermijden, is het belangrijk dat de behandeling zeer trouw worden gevolgd.
De aanpak verschilt van persoon tot persoon, en hangt af van eventuele andere aandoeningen en de daarvoor gebruikte medicatie.
Meestal zijn medicijnen, de zogenaamde antipsychotica (risperidone, quetiapine, olanzapine en haloperidol) de eerste keuze. Bij ouderen is de dosis doorgaans veel lager dan bij jongeren. De arts zal regelmatig evalueren of de medicatie nog verder moet worden genomen.
Meer weten?
https://www.geestelijkgezondvlaanderen.be/psychose