Wat is het?
Acute psychose is een psychische toestand waarbij een persoon het normale contact met de werkelijkheid gedeeltelijk of geheel kwijtraakt. De symptomen kunnen heel uiteenlopend zijn. De benaming acuut verwijst naar het plotse begin van de klachten. De belangrijkste psychotische symptomen kunnen zich afzonderlijk of tegelijk voordoen.
WANEN
Hardnekkige denkbeelden of ideeën over zichzelf en zijn omgeving die afwijken van de werkelijkheid worden wanen genoemd. Deze wanen staan voor de persoon met psychose niet ter discussie; hij kan het onderscheid niet maken tussen wat echt is en wat niet. Er bestaan verschillende soorten wanen, bijv.:
- achtervolgingswanen, waarbij de persoon voortdurend denkt achtervolgd te worden of vast te zitten in een complot tegen hem;
- grootheidswanen, waarbij de persoon denkt een belangrijk geestelijk figuur (bijv. Christus) of beroemd persoon (bijv. Napoleon) te zijn.
HALLUCINATIES
Ook kunnen mensen dingen waarnemen (horen, zien, ruiken, voelen, …) die er in realiteit niet zijn. Dat worden hallucinaties genoemd. De meest voorkomende hallucinaties zijn het horen van stemmen en het zien van schimmen.
VERWARDHEID
Een derde typisch symptoom van een psychose is verwardheid: de persoon kan geen samenhangend gesprek meer voeren of vergeet plots waar hij mee bezig was.
OORZAKEN VAN EEN ACUTE PSYCHOSE
- Een acute psychose kan op zichzelf staan of deel uitmaken van een grotere, complexe psychiatrische aandoening.
- Het kan ook het gevolg zijn van een lichamelijke ziekte, van bepaalde geneesmiddelen of van ontwenningsverschijnselen (bijv. na drug- of alcoholgebruik).
- Ook ernstig slaapgebrek kan psychotische symptomen doen ontstaan of verergeren, aangezien slapeloosheid vaak aanleiding geeft tot (over)prikkeling van de zintuigen en leidt tot onjuiste percepties.
Een acute psychose kan beangstigend overkomen voor naaste familie en vrienden van de persoon in kwestie. Zeker bij een eerste psychotische periode is dit het geval.
Hoe kun je het herkennen?
Wees alert in geval van gedragsveranderingen bij adolescenten. Dat zijn vaak de eerste tekenen die kunnen wijzen op een psychose. Deze eerste tekenen worden ook prodromen genoemd. Deze zijn moeilijk herkenbaar. Zeker bij adolescenten is het niet eenvoudig om het onderscheid te maken tussen ‘normaal’ pubergedrag of een onderliggend psychisch probleem. Prodromen kunnen dan ook alleen achteraf worden bevestigd. Voorbeelden van prodromen zijn:
- angst;
- depressie, stemmingswisselingen, prikkelbaarheid;
- gebrek aan emotie, motivatie, enthousiasme;
- concentratiestoornissen;
- slaapstoornissen;
- verminderd functioneren, verbreken van relaties;
- veranderde waarneming van vormen, ruimte en geluid,achterdocht.
Lang niet alle mensen met prodromen ontwikkelen een psychose. Met name jongeren met een direct familielid die een psychose had en die zelf psychische klachten vertonen die samengaan met verminderde prestaties, lopen het risico op een psychose.
Schizofrenie
Mensen met schizofrenie lijden aan langdurige of steeds terugkerende psychoses.
Bij psychose zijn er zowel positieve als negatieve symptomen mogelijk. Soms krijgen personen met psychose bij-ervaringen en merken ze bijzondere dingen op (positieve symptomen). Ze lijden dan aan hallucinaties en wanen, of zijn verward. Maar ook in de periode tussen twee psychosen functioneren mensen met schizofrenie niet als gezonde mensen. Ze hebben dan vaak minder energie, zijn passief, verwaarlozen zichzelf en hun contacten, zijn op zichzelf gericht, voelen zich leeg en somber. Dat zijn negatieve symptomen.
Bij een adolescent kan de diagnose van schizofrenie pas gesteld worden na één jaar opvolging.
Affectieve stoornis (of bipolaire stoornis)
Bij een affectieve stoornis komen soms psychoses voor waarbij naast wanen en hallucinaties, vooral stemmingsstoornissen en emotionele verstoringen op de voorgrond staan. We spreken dan over depressieve en manische psychoses.
Depressieve symptomen zijn:
- vermoeidheid, energietekort,
- veranderingen in slaappatroon,
- irritatie, vijandigheid,
- isolatie, melancholie,
- lichamelijke uitputting,
- gevoelens van waardeloosheid,
- schuldgevoelens en zelfverwijt,
- hopeloosheid,
- zelfmoordgedachten en -pogingen.
Manische symptomen zijn dan eerder:
- euforie,
- hyperactiviteit,
- overmatige seksuele activiteit,
- irritatie, agressiviteit,
- lichamelijke klachten: overmatig eten, zweten.
Organische psychose
We spreken van een organische psychose wanneer er een duidelijke lichamelijke oorzaak voor is. Dan is er meestal sprake van middelenmisbruik. Zo kan het gebruik of plots stoppen van drugs of alcohol leiden tot een psychose. Sommige drugs worden zelfs met opzet gebruikt om hallucinaties op te wekken (LSD, paddo’s). De gebruiker beseft dan meestal wel dat de drugs deze hallucinaties veroorzaken. In dat geval spreekt men niet van een psychose. Mensen met een genetische voorbeschiktheid die cannabis gebruiken, kunnen wel een psychose krijgen. Ook hersentumoren, epilepsie, een hersenbloeding of -ontsteking kunnen psychoses veroorzaken.
Hoe stelt je arts de aandoening vast?
Je huisarts kan bij een jongere een onderliggende psychose vermoeden als deze gedragsveranderingen vertoont zoals verminderd functioneren of destructief gedrag. In dat geval kan hij doorvragen naar psychosegerelateerde klachten. Indien de antwoorden hierop zijn vermoeden bevestigen, kan hij de jongere doorverwijzen naar een psychiater voor verder onderzoek.
Wat kun je zelf doen?
In geval van gedragsveranderingen bij een adolescent is het belangrijk om alert te blijven en tijdig de hulp van een arts in te roepen wanneer de situatie dreigt te ontsporen. Soms is het in acute situaties nodig om de jongere zo snel mogelijk in een beschermde en gespecialiseerde omgeving onder te brengen.
Wat kan je arts doen?
Psychose bij jongeren is een specifieke problematiek die een psychiatrische behandeling vereist. Je huisarts zal je daarom doorverwijzen naar een psychiater of in ernstige gevallen een ziekenhuisopname regelen. In zeer ernstige situaties kan hij het nodig vinden om het mobiele crisisteam in te schakelen. Deze crisisteams voeren in acute situaties een kortdurende interventie uit in de thuissituatie. Je huisarts kan je hierover meer informatie geven.
De langdurige behandeling is intensief en tijdrovend, en bestaat uit medicatie en therapeutische begeleiding. De bedoeling van deze behandeling is de adolescent zo goed mogelijk te laten functioneren en herval te voorkomen. Een goed zorgnetwerk op maat van de jongere met psychose en met betrokkenheid van zijn familie en omgeving is uitermate belangrijk. Is er ook sprake van misbruik van drugs, alcohol of andere middelen, dan dient ook dit probleem te worden aangepakt.
Meer weten?
http://www.geestelijkgezondvlaanderen.be/leestip-crisiszorg-aan-huis: informatie over mobiele crisisteams
http://www.geestelijkgezondvlaanderen.be/psychose
www.psychosenet.be