Wat is het?
Acne vulgaris, kortweg acne genoemd, is de medische term voor jeugdpuistjes. Een normale huid wordt soepel gehouden en beschermd tegen uitdroging door talg. Dit is een soort van olie die wordt aangemaakt door de talgklieren in de huid en via de huidporiën wordt afgescheiden. Acne ontstaat als deze poriën verstopt geraken en de talg zich ophoopt. Dit vormt mee-eters of comedonen. Vaak is er een bijbesmetting met bacteriën.
De aandoening begint typisch in de puberteit onder invloed van hormonale veranderingen. Bij de ene adolescent blijft het beperkt tot enkele puistjes, bij de andere is de acne een uitgebreide huidaandoening die gepaard kan gaan met psychische problemen. Ook volwassenen kunnen er nog last van hebben.
Sommige vormen van acne ontstaan door uitwendige factoren. Meestal gaat het dan om contact met stoffen die de talgklier verstoppen, zoals sommige cosmetica. Ook mechanische factoren (druk en wrijving) kunnen een bestaande acne verergeren. Ten slotte kunnen bepaalde geneesmiddelen, zoals cortisone, aanleiding geven tot het ontstaan of verergeren van acne.
Acne is niet het gevolg van het eten van vet voedsel of chocolade. Het is evenmin een infectieziekte, en dus helemaal niet besmettelijk. Ook hygiëne, transpiratie, roken, spanningen of stress houden geen verband met acne.
Hoe vaak komt het voor?
Volgens sommige experts zou tot 90% van de algemene bevolking ooit acne hebben gehad. De aandoening komt vooral voor tussen de leeftijd van 15 tot 24 jaar, en vaker bij vrouwen dan bij mannen. Acne treedt op steeds jongere leeftijd op, omdat kinderen vroeger in de puberteit komen. Meestal geneest acne spontaan rond het 25e levensjaar. Bij een klein percentage blijft de aandoening langer bestaan. De zogenaamde 'adult female acne' zou naar schatting bij ongeveer 1 op 5 vrouwen voorkomen.
Hoe kun je het herkennen?
Je krijgt puistjes in het gezicht, op de rug, schouders of borst. Kenmerkend voor acne zijn de mee-eters (comedonen). Er vormt zich dan een wit bultje op de talgklier, dat later zwart kan worden. Is de talgklier ontstoken, dan ontstaat er een rood puistje (papel) met uiteindelijk vaak een geel kopje (pustel). Dit kan openbarsten en genezen met vorming van een litteken.
Hoe stelt je arts de aandoening vast?
De arts zal je huid onderzoeken om te zien of je mee-eters en puistjes hebt, en om de littekens en verkleuringen te bekijken die zij hebben nagelaten. Hij zal ook steeds vragen of je het hiermee emotioneel moeilijk hebt.
Wat kun je zelf doen?
Laat je huid zoveel mogelijk met rust. Was met lauw water, en dep daarna voorzichtig droog. Overmatig wassen, wrijven en masseren is onverstandig; het irriteert de huid en helpt niet. Het uitknijpen, uitdrukken van puistjes of eraan krabben kan nieuwe puistjes en littekentjes doen ontstaan. Alleen open mee-eters (met zwart puntje) kun je eventueel voorzichtig uitdrukken met de zijkant van je vingers (dus niet met je nagels). Het kan ook met een comedonenlepeltje. Dit is een minilepeltje met een gaatje in het midden. Was voor het uitdrukken je huid met lauw water.
Gebruik liever geen make-up. Die bevat immers bepaalde stoffen die het ontstaan van acne kunnen bevorderen. Doe je dat toch, kies dan voor cosmetica op waterbasis die duidelijk vermelden dat ze niet comedogeen zijn. Ook sommige reinigingscrèmes of haarwax kunnen de acne verergeren.
Zonlicht helpt niet tegen acne. Het kan tijdelijk de ontsteking onderdrukken, maar vaak komt de acne nadien meer uitgesproken terug. De zonnebank wordt daarom afgeraden.
Vermijd geneesmiddelen, zoals cortisone, die acne in de hand kunnen werken.
Wat kan je arts doen?
Geneesmiddelen voor uitwendig gebruik
Lokale medicatie volstaat meestal om milde acne met alleen comedonen te behandelen. Was de huid dagelijks met water en zeep of antibacteriële reinigingsmiddelen. Breng daarna retinoïnezuurcrème (tretinoïne), gel met adapaleen of crème of gel met benzoylperoxide (3-10%) in een dun laagje aan. Deze middelen zorgen ervoor dat de huid afschilfert, zodat de talg gemakkelijk naar buiten kan. Dit voorkomt het ontstaan van mee-eters. Benzoylperoxide remt bovendien ook in geringe mate de bacteriegroei af. In het begin kunnen deze geneesmiddelen irritatie veroorzaken. Gebruik ze daarom eerst in een lage concentratie en spoel ze na een paar uur weg. Met de tijd verdraagt je huid het geneesmiddel beter. Opgelet want benzoylperoxide verbleekt haar, textiel (kleren) en metaal (bril en sieraden). Wees daarom voorzichtig en gebruik een handdoek om je kleren te beschermen. Vermijd intensief contact met zonlicht en UV-straling (zonnebank). Als een middel onvoldoende werkt, kan een combinatieproduct gekozen worden. Een combinatie is sowieso eerste keuze bij milde tot matige acne.
Retinoïnezuur mag niet gebruikt worden tijdens de zwangerschap of borstvoeding.
Bij ernstige acne kiest men vaak onmiddellijk voor medicatie in tabletten: orale antibiotica of oraal isotretinoïne komen in aanmerking, steeds in combinatie met een lokale behandeling.
Geneesmiddelen voor inwendig gebruik
Als je met een lokale behandeling na 2 à 3 maanden onvoldoende resultaat boekt, kan de arts je medicatie voor inwendig gebruik voorschrijven, zoals doxicycline, lymecycline of minocycline (antibiotica). Die neem je gedurende enkele maanden. Tabletten geven uiteraard meer kans op bijwerkingen dan crèmes. Zo kunnen ze maag- en darmklachten geven (vooral lymecycline), en kunnen ze (vooral doxycycline) de gevoeligheid van de huid voor zonlicht verhogen (fotosensibilisatie). Deze medicatie kun je gelijktijdig nemen met de lokale behandeling.
Voor vrouwen kan de arts ook een hormonale behandeling voorschrijven. Met een gewone anticonceptiepil (op basis van oestrogeen en progestageen) treedt vaak een duidelijke verbetering op.
Een ander middel dat de talgproductie onderdrukt, is isotretinoïne. Dit geneesmiddel bevat een stof die verwant is aan vitamine A. Het is een zeer doeltreffend middel tegen ernstige vormen van acne, die onvoldoende reageren op andere middelen. Het is enkel te verkrijgen op voorschrift. De meest voorkomende bijwerking van isotretinoïne is het uitdrogen van de lippen, het neusslijmvlies, de ogen en de huid. Soms stijgen leverenzymen en vetten in het bloed tijdens de behandeling. Daarom is regelmatige bloedcontrole nodig. Ben je zwanger, dan mag je isotretinoïne absoluut niet gebruiken. Het kan immers aanleiding geven tot ernstige aangeboren afwijkingen. De arts zal dus voor aanvang van de behandeling een eventuele zwangerschap uitsluiten. Ook tijdens en tot een maand na het stoppen van dit geneesmiddel moeten vrouwen extra maatregelen nemen om een zwangerschap te voorkomen. De arts zal de voor- en nadelen van deze behandeling zorgvuldig tegen elkaar afwegen. Bij ernstige vormen van acne en voor de behandeling van littekens zal hij je daarom doorverwijzen naar de dermatoloog.