Stel je voor: in 2015 produceerden de Fransen 8 kilogram boter per persoon per jaar; de Bulgaren amper 1 kilogram. Onder de Bulgaren vielen in 2015 vijfmaal meer doden door hartaandoeningen dan onder de Fransen: 1.340 Bulgaarse mannen tegenover 263 Franse mannen, en 978 Bulgaarse vrouwen tegenover 164 Franse vrouwen. Conclusie: boter beschermt tegen hartziekten! Klopt dit wel? Trek nooit te snel conclusies op basis van een ecologische studie.
Wat is een ecologische studie?
Met een ecologische studie worden gegevens op groepsniveau vergeleken, bijv. tussen verschillende landen. Ecologische studies hebben niets te maken met het milieu, maar behoren tot de groep observationele of waarnemende onderzoeken. Dit betekent dat dergelijke studies goed zijn om relaties vast te stellen, maar niet om oorzakelijke verbanden te vinden.
Ecologische studies behoren tot de meest eenvoudige epidemiologische studies. Er worden bijv. nationale voedingsgegevens vergeleken met nationale gezondheidsgegevens, en daaruit proberen onderzoekers conclusies te trekken. Dergelijke consumptiegegevens zijn doorgaans snel te verkrijgen, waardoor wetenschappers een lange voorafgaande periode van gegevens verzamelen kunnen vermijden.
Een voorbeeld
Ecologische studies konden aantonen dat er in Finland in het verleden een hoge opname van verzadigde vetzuren was, en dat dit gelinkt was aan een hogere sterfte door hartziekten, terwijl er in Kreta een zeer lage opname van verzadigde vetzuren was, en een lage sterfte door hartziekten. Aan de hand van ecologische gegevens konden onderzoekers een mogelijk omgekeerd verband vermoeden tussen verzadigde vetzuren en sterfte door hartziekten. Dit verband werd nadien in andere studietypes duidelijk bewezen.
Nadelen van ecologische studies
Aan de hand van ecologische studies kunnen wetenschappers vermoeden dat er een relatie bestaat, maar zekerheid hebben ze nooit.
- Een zwak punt van dergelijk studietype is dat er geen conclusies kunnen getrokken worden op individueel vlak. Als de gemiddelde inname van boter in een regio met 1.000 inwoners rond 1 ton per jaar bedraagt, betekent dit niet dat elke inwoner 1 kg boter per jaar eet! Sommige personen eten geen boter, anderen veel, maar het is niet geweten om wie het gaat.
- Voor een lang worden vaak brutocijfers gebruikt, en is het moeilijk om rekening te houden met export en/of verliezen. Wat als Frankrijk (cf. ons voorbeeld) veel boter uitvoert?
- Uit het voorbeeld boter en hartziekten weten we niet of de personen die hartproblemen hadden, boter aten. We kennen alleen de gemiddelde opname van de ganse bevolking.
- Andere factoren kunnen een rol spelen: zo roken 27% van de Bulgaarse vrouwen tegenover 24% van de Franse vrouwen; voor mannen is dit 43% tegenover 32%. Roken verhoogt natuurlijk het risico op hart- en vaatziekten.
Conclusie
Ecologische studies zijn eenvoudig, en het is verleidelijk om op basis van hun resultaten snel conclusies te trekken. Zo zou je kunnen denken dat veel boter eten beschermt tegen hartziekten. Er zijn echter geen gegevens beschikbaar op individueel niveau, en andere factoren zoals rookgedrag kunnen een rol spelen.