Wat is het?
De puberteit is een belangrijke en bijzondere fase in de ontwikkeling van kind tot volwassene. De puberteitsontwikkeling heeft ook belangrijke psychische gevolgen, maar die behandelen we niet in deze richtlijn.
Vanaf de puberteit is het menselijk lichaam klaar om zich voort te planten. Daarnaast bereikt het lichaam net na de puberteit ook het maximum van zijn fysieke mogelijkheden: het skelet wordt rijp, het lichaam bereikt zijn maximale lengte en inspanningsmogelijkheden. Het is een ingewikkeld schouwspel van hormonen dat aanleiding geeft tot lichamelijke en emotionele veranderingen.
Volwassen worden uit zich op verschillende manieren. Het eerste teken van de puberteit bij jongens is het groeien van de teelballen, bij meisjes is dat de groei van de borsten. Eens de ontwikkeling is begonnen, evolueert de puberteitsfase verder totdat het lichaam volwassen is.
De puberteit verloopt in verschillende fasen. Zo ook de groei. Eerst is er een periode van trage groei, gevolgd door een versnelde groeispurt die ongeveer twee jaar duurt. Nadien groeit het lichaam verder, maar trager. De snelste spurt bij meisjes vindt plaats op de leeftijd van gemiddeld 11-12 jaar. Bij jongens ligt de spurt gemiddeld op de leeftijd 13-14 jaar. Heeft een jongen nog geen schaamhaar, dan moet de groeispurt nog komen.
In bepaalde gevallen verloopt de puberteitsontwikkeling gestoord. Er kan sprake zijn van een vervroegde, een voortijdige puberteit of een vertraagde puberteit.
Hoe kan je het herkennen?
De puberteit kenmerkt zich door een verandering in de uiterlijke kenmerken (borstgroei, haargroei, vergroting van de teelballen…). Een te vroege of een te trage puberteit achterhaal je meestal door vergelijking met leeftijdsgenootjes.
Dat merk je niet alleen aan de uiterlijke kenmerken (beharing, borstgroei…), maar ook aan bv. minder goede sportprestaties ten opzichte van de ploeggenoten (sportclub). Sommige jongeren zijn op 13 jaar nog niet in puberteitsontwikkeling, terwijl anderen al bijna volwassen lijken.
Hoe stelt je arts de aandoening vast?
De arts zal je eerst vragen stellen en onderzoeken. De vragen die hij stelt, gaan over uiterlijke veranderingen (beharing, vaginale bloeding, tepelgroei…), over hoe de puberteit bij je ouders verliep en over je geboorte (geboortegewicht…).
Hij kan daarna een bloedonderzoek aanvragen en een röntgenfoto om de skeletleeftijd te bepalen.
Het kan zijn dat je dan wordt doorverwezen naar een kinderendocrinoloog (arts gespecialiseerd in hormonen bij kinderen) of naar een gynaecoloog. Zij zullen, afhankelijk van de situatie, meer onderzoeken verrichten.
Dat kan een extra onderzoek van het bloed zijn, bv. een genetisch onderzoek om na te gaan of een erfelijke aandoening aan de basis ligt van het probleem (bv. syndroom van Turner, syndroom van Klinefelter).
Bij meisjes gebeurt soms een echografie van de eierstokken en baarmoeder (meestal via echosonde op de buik).
Wat kan je zelf doen?
Meestal volstaat geduld.
Het is belangrijk om bij problemen medische begeleiding te zoeken en niet op eigen houtje geslachtshormonen (bv. doping bij het fitnessen) te gebruiken. Dat kan kwalijke gevolgen hebben voor o.a. de groei en de vruchtbaarheid.
Wat kan je arts of zorgverlener doen?
Een goede diagnose is belangrijk. Op die manier kan een gepaste behandeling worden gestart.
In veel gevallen vindt men geen duidelijke oorzaak. Wordt die wel achterhaald, dan kan een behandeling worden gestart bv. hormoontherapie.
Bij een vervroegde of een vertraagde puberteitsontwikkeling die gepaard gaat met psychische problemen, vragen of onzekerheden, kan een gesprek met een vertrouwenspersoon helpen. De puber bepaalt zelf wie dat is: ouders, psycholoog, leerkracht, vrienden, anonieme chat- of telefoonlijn. De puberteit is zelden gemakkelijk. Erover praten ook niet, maar het helpt wel.
Meer weten?
- http://www.allesoverseks.be/seks-van-a-tot-z/puberteit
- https://www.awel.be/ of gratis nummer 102: website voor een anoniem luisterend oor en meer informatie over belangrijke thema’s voor jongeren