Wat is het?
We hebben allemaal 3 paar grote speekselklieren: 1 paar achter de kaakhoek (oorspeekselklier), 1 paar onder de kaakhoek en 1 paar onder de mondbodem. Speekselklieren produceren speeksel. Dat speeksel heeft verschillende functies. Zo dient het bijvoorbeeld als smeermiddel tijdens het praten en is het de eerste stap in de vertering van zetmeel.
Zwelling van een speekselklier kan verschillende oorzaken hebben:
- een infectie,
- terugkerende ontstekingen van de oorspeekselklier bij kinderen (verdwijnen na de puberteit, oorzaak is ongekend),
- een steentje in de speekselkanaaltjes of -klier,
- een pijnloze speekselkliervergroting (komt bvb. voor bij diabetes),
- het syndroom van Sjögren,
- kanker van de speekselklier.
Leeftijd is een belangrijke factor in het bepalen van de oorzaak van de zwelling. Bij kinderen en adolescenten gaat het vooral om infecties en terugkerende oorspeekselklierontstekingen. Bij mensen van middelbare leeftijd zijn het eerder steentjes, chronische infecties en tumoren. Hoe ouder, hoe groter de kans op een tumor. Reumatische aandoeningen met aantasting van de speekselklieren komen vaker voor bij vrouwen en gaan meestal gepaard met andere symptomen.
Hoe kun je het herkennen?
Je merkt een zwelling ter hoogte van de kaakhoek of aan de onderzijde van de mond. Dit kan gepaard gaan met pijn en andere klachten.
Hoe stelt je arts de aandoening vast?
Je arts zal via gerichte vragen een duidelijker beeld proberen te krijgen van het ontstaan en het verloop van de zwelling. Hij zal ook aan de zwelling ook voelen. Afhankelijk van zijn bevindingen, kunnen verdere onderzoeken aangewezen zijn.
Acute infectie van een speekselklier
Bij een acute infectie van een speekselklier heb je last van een pijnlijk gezwollen speekselklier, meestal aan 1 zijde. De overliggende huid kan rood verkleurd zijn. Je kunt algemene klachten hebben zoals koorts. Bij drukken op de klier kan er soms etter uit komen. Deze etter wordt naar het laboratorium gestuurd om de oorzakelijke bacteriën te identificeren.
Chronische infectie van een speekselklier
Een chronische infectie van een speekselklier kan ontstaan als je verschillende acute infecties hebt gehad. Tussen de infecties in blijft de klier hard. Dikwijls komt dit door een steentje in de afvoergang. Vaak gebeurt beeldvormingsonderzoek, bvb. echografie of MRI-scan, om de diagnose te stellen.
Virale infectie
Bof wordt veroorzaakt door het bofvirus en leidt tot een (meestal eenzijdige) ontsteking van de oorspeekselklier (‘dikoor’). Vaccinatie tegen bof behoort in Vlaanderen tot het standaardvaccinatieschema. Bof is zeldzaam bij personen die gevaccineerd zijn.
Ook andere virussen kunnen speekselklierontstekingen en een op bof gelijkend beeld veroorzaken. De zwelling kan dan zowel aan één kant of aan beide kanten voorkomen.
Steen in de speekselkanaaltjes of -klier
In geval van een steentje in de speekselkanaaltjes of -klier heb je éénzijdige pijn en zwelling, vooral na het eten. Het steentje zit meestal in het kanaal van de speekselklier onder de onderkaak. Soms voelt de arts in de klier een steentje zitten. Een echografie kan ook helpen om een steentje aan te tonen.
Pijnloze speekselkliervergroting
Men moet denken aan een speekselkliervergroting in geval van een pijnloze, langzaam toenemende, tweezijdige zwelling van de speekselklieren vóór het oor. Dit kan ontstaan bij een aantal aandoeningen zoals diabetes, leverziekten, eetstoornissen zoals anorexia en boulimie en ook bij alcoholmisbruik.
Syndroom van Sjögren
Het syndroom van Sjögren treft vooral vrouwen ouder dan 40 jaar. Bij deze aandoening vallen antistoffen de speeksel- en traanklieren aan, met als resultaat een droge mond en droge ogen. Je arts kan deze antistoffen aantonen via een bloedonderzoek.
Tumoren van de speekselklieren
Een tumor is meestal pijnloos en tast één speekselklier aan. De zwelling is duidelijk af te lijnen en bij betasten voelt die hard aan. Ongeveer 80% van de tumoren van de speekselklier vinden we terug in de oorspeekselklier; 80% ervan is goedaardig. Bij vermoeden van een tumor word je verwezen voor beoordeling door een specialist.
Wat kun je zelf doen?
Vermoed je een vergroting van de speekselklier, contacteer dan je arts voor bevestiging van de diagnose en een gepaste behandeling.
Wat kan je arts doen?
De behandeling is afhankelijk van de diagnose:
- een bacteriële infectie van een speekselklier wordt behandeld met ontstekingswerende medicatie en antibiotica. Bij ernstige gevallen is een ziekenhuisopname nodig voor toediening van antibiotica via infuus;
- bij een chronische infectie is wegname van de klier soms noodzakelijk of geeft men een langdurige antibioticabehandeling (1 à 2 maanden);
- kleine steentjes in de speekselkanaaltjes of -klieren kunnen soms spontaan verdwijnen. Iets grotere stenen verwijdert men via een kleine ingreep; in bepaalde gevallen kiest de arts ervoor om de hele klier weg te nemen;
- in geval van een pijnloze speekselkliervergroting richt de behandeling zich in eerste instantie op de onderliggende ziekte;
- een tumor in de speekselklier wordt steeds verwijderd.
Meer weten?
https://www.thuisarts.nl/speekselsteen/ik-heb-speekselsteen