Wat is het?
Een palliatieve behandeling is de zorg voor een zieke persoon met een niet meer te genezen aandoening. De focus van deze zorgverlening ligt op het verlichten of voorkomen van het lijden en het verbeteren van de levenskwaliteit. De duur van een palliatieve behandeling kan variëren van dagen tot jaren.
‘Palliatieve zorg’ betekent niet enkel ‘terminale zorg’, maar is veel breder dan dat.
- Terminale zorg wordt toegepast in de laatste weken of maanden van de aandoening, kort voor het sterven.
- Palliatieve zorg is het geheel aan zorgen dat wordt aangeboden wanneer er geen genezing meer mogelijk is. Het heeft niet de bedoeling om de dood te bespoedigen of uit te stellen.
Aspecten van palliatieve zorg
In elk ziektestadium trachten zorgverleners een behandeling te vinden waarvan de palliatieve patiënt meer voor- dan nadelen ondervindt. Zo kan radiotherapie de klachten verlichten van patiënten die nog in goede conditie zijn, terwijl bij een stervende patiënt zorg en pijnverlichting centraal staan.
Palliatieve behandeling is gericht op de hele mens. Naast het onder controle houden van lichamelijke ongemakken is er aandacht voor de persoon en zijn omgeving op psychologisch, sociaal en spiritueel vlak.
Praktisch
In België wordt extra ondersteuning geboden aan palliatieve personen via financiële tegemoetkomingen, palliatief verlof voor naasten en palliatieve netwerken. Hierover kun je steeds informatie vragen aan je arts.
Wat kan je arts doen?
Wat volgt is een overzicht van de manieren waarop de arts kan helpen om verschillende lichamelijke ongemakken bij een palliatief persoon onder controle kan houden.
Hoest
Oorzaken
Hoest bij een palliatief persoon kan veel verschillende oorzaken hebben:
Behandelingen
De behandeling van hoest hangt af van de oorzaak:
- Bij een longontsteking worden antibiotica en koortswerende middelen toegediend
- COPD wordt behandeld zoals gewoonlijk.
- Bij droog, kleverig slijm wordt de lucht bevochtigd en krijgt de patiënt slijmverdunners toegediend.
- Bij storende hoest kan een antihoestmiddel op basis van codeïne helpen.
Kortademigheid
Oorzaken
De arts spoort behandelbare, omkeerbare oorzaken van kortademigheid op.
- Mogelijke oorzaken zijn hartfalen, longembolie, longontsteking, vocht in de buikholte, radiotherapie van de longen, …
- In geval van een tumor kan deze druk op de luchtpijp geven.
- Ook angst en hyperventilatie zijn oorzaken van kortademigheid.
Behandelingen
Kortademigheid kan met medicatie worden behandeld. Het is daarnaast belangrijk een patiënt met kortademigheid goed te informeren over het ziekteverloop en hem gerust te stellen. Angst kan immers het gevoel van kortademigheid versterken.
Tijdens een acute aanval van kortademigheid kan de patiënt leren hoe te reageren. De arts geeft hiervoor schriftelijke instructies, onder meer m.b.t.:
- de inname van bepaalde geneesmiddelen;
- maatregelen die de kortademigheid kunnen verlichten, zoals:
- het aannemen van een (half)zittende positie;
- kalm in- en uitademen;
- het raam openen.
- het inroepen van hulp wanneer nodig (telefoonnummers bij de hand).
Ook ademhalingsoefeningen, kinesitherapie en/of zuurstoftoediening kunnen toegepast worden.
Droge mond en mondvliesontsteking
Een droge mond is zeer storend en kan het welzijn van een palliatief persoon verstoren.
- Medicatie die een droge mond veroorzaakt, wordt zo mogelijk gestopt.
- Kunstmatig speeksel, regelmatig tandartsbezoek, goede mondhygiëne en aangepaste maaltijden (zacht, gepaste temperatuur) kunnen verlichting brengen.
- De gist Candida is de meest voorkomende oorzaak van een mondinfectie en wordt behandeld met antischimmelmedicatie (bijv. miconazolgel).
- In geval van een herpesinfectie van de mond worden antivirale middelen zoals aciclovir of valaciclovir gegeven.
- Mondspoeling met lidocaïne, een morfineoplossing of pijnstillers kunnen de pijn verlichten.
Verminderde eetlust
Oorzaken
Verminderde eetlust kan vele oorzaken hebben:
- bepaalde pijnstillers;
- een schimmelinfectie van de mond;
- een droge mond;
- misselijkheid;
- constipatie;
- depressie;
- ...
Bij een naderend levenseinde vermindert het dorst- en hongergevoel vaak progressief.
Behandelingen
Indien mogelijk en gewenst kan een gepaste behandeling worden gestart.
- Bepaalde medicatie kan de eetlust verbeteren.
- Andere adviezen zijn bijvoorbeeld:
- samen gekleed aan tafel eten;
- kleine porties calorierijk voedsel nuttigen op kleine bordjes;
- eten op een geurvrije plaats;
- koud voedsel, zoals ijs;
- een aperitief, zoals een alcoholische drank.
Misselijkheid en braken
Oorzaken
Onder meer chemo- of radiotherapie, constipatie en angst kunnen misselijkheid veroorzaken.
Behandelingen
De behandeling wordt afgestemd op de oorzaak.
Medicatie die via de mond of via een infuus wordt toegediend kan de misselijkheid verminderen.
Constipatie
We spreken van constipatie in geval van moeilijke of minder frequente stoelgang, gaande van minder dan driemaal per week tot minder dan 1 keer op 3 dagen. Constipatie komt bij palliatieve personen zeer vaak voor: ruim 50% heeft er last van. Dat aantal stijgt zelfs tot 80 à 90% bij toediening van opioïden.
Constipatie is een vervelende klacht, die je steeds moet melden aan je arts.
Oorzaken
Constipatie kan veroorzaakt worden door:
- veranderingen in eetpatroon;
- verminderde eetlust;
- verminderde fysieke activiteit;
- gebrek aan privacy.
Behandeling
Bij gebruik van morfine of aanverwante medicijnen worden steeds laxeermiddelen bijgegeven om constipatie te voorkomen.
Diarree
Oorzaken
- Bij een kankerpatiënt wordt diarree doorgaans veroorzaakt door de antikankerbehandeling.
- Hardnekkige constipatie kan ook overloopdiarree geven.
Behandeling
Symptomatische behandeling kan bestaan uit:
- vochttoediening;
- loperamide, bijv. Imodium®;
- morfine.
Darmobstructie
Je herkent een darmobstructie aan volgende symptomen:
- misselijkheid en braken;
- krampen;
- afwezigheid van winden en stoelgang.
Een darmobstructie kan verschillende oorzaken hebben.
- Is de patiënt nog in redelijk goede conditie, dan kan bij een mechanische obstructie, d.w.z. iets dat de darm blokkeert, een operatie worden overwogen.
- Bij elke patiënt moet de arts afzonderlijk nagaan of hij baat heeft bij vocht- of voedseltoediening via een infuus. Als de obstructie hoog in de darm zit, zal de patiënt immers snel braken na inname van voedsel of geneesmiddelen.
- Een plaatsing van een PEG-sonde, een buisje door de buikwand, kan worden overwogen.
- Als de obstructie zich achteraan in de darm bevindt, kunnen medicijnen helpen om eten mogelijk te maken.
De hik
Hikken kan een gevolg zijn van irritatie van de zenuw die het diafragma bezenuwt. Het diafragma is de spier die de borstkas van de buikholte scheidt.
Oorzaken
Mogelijke oorzaken van de hik zijn:
- een vergrote lever;
- een hersentumor of uitzaaiing;
- te veel ureum in het bloed;
- bepaalde antikankermedicatie.
Behandelingen
Volgende methodes kunnen de hik verhelpen:
- proberen te zitten;
- in een papieren zak ademen;
- twee glazen water drinken;
- twee theelepels suiker innemen.
Soms worden medicijnen voorgeschreven, afhankelijk van de oorzaak.
Jeuk
Oorzaken
- Een droge huid is de meest voorkomende oorzaak van jeuk bij kankerpatiënten.
- Ook morfine, allergische reacties en huiduitzaaiingen kunnen gepaard gaan met jeuk.
Behandelingen
- Bij de behandeling van jeuk, ongeacht de oorzaak, staat een goede huidverzorging centraal met een hydraterende, vette zalf.
- Koele mentholbereidingen en het dragen van licht katoenen kledij kunnen verlichting brengen.
- Crèmes met cortisone kunnen de jeuk verminderen.
- Medicijnen die je via de mond inneemt kunnen mogelijk helpen.
Palliatieve radiotherapie
Palliatieve bestraling is een optie om:
- botpijn te behandelen die niet reageert op pijnstillers;
- breuken van gewichtdragende botten te voorkomen;
- ruggenmergcompressie te voorkomen en te behandelen;
- de druk en bloedingen bij een hersentumor te controleren;
- huidtumoren en -uitzaaiingen te behandelen;
- obstructies te verminderen.
Palliatieve radiotherapie moet de symptomen snel verlichten met zo weinig mogelijk nevenwerkingen. Het wordt niet toegepast bij personen die in zeer slechte algemene toestand verkeren of stervende zijn.
De behandeling veroorzaakt geen pijn, maar het is wel noodzakelijk om gedurende 15 minuten stil te liggen op een harde plank.
Meer weten?
- https://www.palliatievezorgvlaanderen.be
- https://leif.be/home/
- https://www.uzleuven.be/palliatieve-zorg/links