Er zijn twee soorten amandelen: keelamandelen en neusamandelen (poliepen). Wanneer men spreekt van het verwijderen van amandelen (tonsillectomie), gaat het over de keelamandelen (tonsillen). Deze zijn zichtbaar aan beide zijden van de keelopening achter de tong, links en rechts van de huig (zie tekening). Ze worden ook gewoon amandelen genoemd.
De amandelen zijn redelijk groot bij kinderen en adolescenten, en nemen daarna in omvang af. Op volwassen leeftijd zijn ze klein en soms zelfs niet meer zichtbaar. Amandelen bevatten lymfeweefsel, dat voornamelijk bestaat uit afweercellen die deel uitmaken van het menselijk afweersysteem tegen vreemde indringers, zoals bacteriën en virussen.
De amandelen kunnen soms ontsteken en dan spreekt men van amandelontsteking of tonsillitis. Dit is geen banale keelpijn, maar een ernstige ontsteking die gepaard gaat met koorts en een zwaar ziek gevoel.
‘Trekken van amandelen’
Vroeger werden amandelen aan de lopende band ‘getrokken’ (verwijderd). In poliklinieken werden kinderen op regelmatige tijdstippen samengebracht om routinematig de amandelen te laten trekken met speciale tangen. Vandaag is men veel voorzichtiger: de amandelen worden secuur uitgesneden. Het gebeurt bovendien alleen als het echt nodig is, want de amandelen hebben een functie in het afweersysteem. Enkel als de nadelen van de amandelen opwegen tegen de voordelen, mogen ze verwijderd worden.
Wanneer moeten amandelen verwijderd worden?
Voor deze ingreep (tonsillectomie) zijn er twee grote indicaties: vaak weerkerende amandelontsteking en belemmering van de ademhaling door zeer grote amandelen die de keelholte vernauwen.
Weerkerende amandelontsteking:
Men kan verwijdering van de amandelen overwegen bij kinderen die een ernstige keel- en amandelontstekinghadden in volgende frequenties:
- 7 of meer episodes in het voorbije jaar OF
- 5 of meer episodes per jaar gedurende de voorbije 2 jaar OF
- 3 of meer episodes per jaar gedurende de voorbije 3 jaar.
Onder een ernstige ontsteking verstaat men een pijnlijke keel plus:
- Koorts hoger dan 38.3°C OF
- Pijnlijke gezwollen lymfeklieren in de hals groter dan 2 cm OF
- Wit beslag op de amandelen OF
- Een positieve labotest (groep A β-hemolytische streptococcus).
Deze voorwaarden staan best in het medisch dossier of moeten op zeer betrouwbare manier worden verzameld. Men weet immers dat de keelontstekingen vaak spontaan verbeteren. Bij minder ernstige symptomen wegen de voordelen van de ingreep niet op tegen de nadelen.
Zeer grote amandelen die de ademhaling belemmeren
Deze problematiek is minder eenduidig te formuleren. Patiënten vertonen immers zeer diverse symptomen, zoals slaapproblemen (snurken, adempauzes of andere slaaponderbrekingen). Deze slechte slaapkwaliteit kan ook overdag gevolgen hebben, zoals moeilijk ontwaken, slaperigheid, hoofdpijn, gebrekkige aandacht, hyperactiviteit, geheugenstoornissen. De oorzaken van een belemmerde ademhaling kunnen zeer divers zijn. Naast de (keel)amandelen kunnen ook de neusamandelen een rol spelen. De voornaamste oorzaak is zwaarlijvigheid.
Bij onderzoek vindt de arts soms grote amandelen. Een eventuele verwijdering zal men pas overwegen als de amandelen meer dan 50% vullen van de dwarse keelruimte tussen de voorste amandelpijlers.
Wanneer kan men verwijdering van de amandelen in deze context overwegen?
- Als de slaapstoornissen goed gedocumenteerd zijn er geen andere risicofactoren (zoals obesitas) bestaan. Een voorafgaand slaaponderzoek is dan niet echt aangewezen.
- Als er mogelijk andere oorzaken zijn, zoals obesitas, syndroom van Down, abnormale bouw van de schedel, spieraandoeningen, … In dat geval is een voorafgaand slaaponderzoek aangewezen om de oorzaak beter te kunnen documenteren.
- In zeldzame gevallen kan verwijdering van de amandelen aangewezen zijn bij personen met zeer grote amandelen zonder slaapstoornissen, maar met minstens een van volgende symptomen: ernstige slikstoornissen (voor kleine brokjes) of fonetische afwijkingen (neusstem).
Conclusie
De verwijdering van amandelen kan soms heilzaam zijn bij zeer frequente keel- en amandelontstekingen, of in geval van zeer grote amandelen die de ademhaling belemmeren en tot slaapstoornissen leiden. Deze voorwaarden moeten steeds goed gedocumenteerd zijn.
Deze aanbevelingen zijn gebaseerd op:
- Clinical Practice Guideline Tonsillectomy in Children Otolaryngology–Head and Neck Surgery 144(1S) S1–S30 © American Academy of Otolaryngology—Head and Neck Surgery Foundation 2011 Reprints and permission: sagepub.com/journalsPermissions.nav DOI: 10.1177/0194599810389949 http://otojournal.org
- Cochrane reviews:
- Burton MJ, Glasziou PP, Chong LY, Venekamp RP. Tonsillectomy or adenotonsillectomy versus non-surgical treatment for chronic/recurrent acute tonsillitis. Cochrane Database Syst Rev. 2014 Nov 19;(11):CD001802.
- Burton MJ, Pollard AJ, Ramsden JD, Chong LY, Venekamp RP. Tonsillectomy for periodic fever, aphthous stomatitis, pharyngitis and cervical adenitis syndrome (PFAPA). Cochrane Database Syst Rev. 2014 Sep 11;(9):CD008669.
- Venekamp RP, Hearne BJ, Chandrasekharan D, Blackshaw H, Lim J, Schilder AG. Tonsillectomy or adenotonsillectomy versus non-surgical management for obstructive sleep-disordered breathing in children. Cochrane Database Syst Rev. 2015 Oct 14;(10):CD011165.
- http://www.dynamed.com.gateway2.cdlh.be/topics/dmp~AN~T114262/Tonsillectomy#anc-1558882979
