In deze blog bespreken Bridget Candy & Louise Jones, twee onderzoekers betrokken bij een Cochrane literatuurstudie over vrouwen, kanker en seks na behandeling, wat helpt en wat we nog niet weten.
In een vaste relatie? Op dit moment niet geïnteresseerd? Op zoek naar iemand? Wie we ook zijn, en in welke fase van ons leven we ons ook bevinden: het is belangrijk dat we ons goed in ons vel voelen. Onze kijk op seks en ons seksleven is hierbij cruciaal. Seks heeft een impact op onze levenslust, ons zelfbeeld en onze menselijke relaties.
Een op drie vrouwen krijgt tijdens haar leven de diagnose van kanker. Met deze diagnose gaan ook een reeks beproevingen gepaard. Niet enkel worden we met onze eigen sterfelijkheid geconfronteerd, maar we kunnen ook onze waarden, relaties en persoonlijkheid in vraag stellen. Een kankerbehandeling brengt soms verminkende, vaak invasieve en langdurige behandelingen en nevenwerkingen met zich mee. Velen overleven kanker, maar vaak met een aanhoudende impact op het lichaam. Het hoeft niet te verbazen dat al deze veranderingen ook de seksualiteit beïnvloeden. Tijdens ziekte komt seks vaak op een zijspoor, gezien als een luxe in het zicht van levensbedreigende gebeurtenissen, en slechts zelden ter sprake gebracht door zorgverleners. Onze partners zijn misschien verward over wat ze kunnen doen.
De impact van kanker en behandelingen op onze seksualiteit
Elke soort kanker kan ons seksleven beïnvloeden. Gynaecologische kankers of tumoren in de bekkenregio kunnen een directe mechanische impact hebben op ons seksueel functioneren. Borstkanker kan ons lichaamsbeeld erg aantasten, en kankers aan hoofd en hals kunnen ons zelfbeeld en –vertrouwen beïnvloeden. Deze effecten kunnen van korte duur zijn, maar ons soms ook jaren achtervolgen.
Daarnaast kunnen kankerbehandelingen een impact hebben op ons seksueel functioneren. Vaak bestaan ze uit bestralingen, operaties, chemotherapie en hormonale behandelingen. Elk van deze behandelingen kan leiden tot schade aan zenuwen en bloedvaten, de vorming van littekenweefsel, of een vermindering in hormoonspiegels bij vrouwen met eierstokkanker. Bij jonge vrouwen kan de vruchtbaarheid aangetast worden, en kunnen er symptomen geassocieerd met een vroegtijdige menopauze optreden. Sommige gynaecologische behandelingen kunnen leiden tot structurele veranderingen in het bekken, wat het genot van aanraken kan beïnvloeden, of pijn kan veroorzaken als de vagina te nauw of droog wordt. Darmkanker kan leiden tot een tijdelijk of permanent stoma, wat zorgen over aantrekkelijkheid kan voeden, en mogelijk leidt tot veranderingen in lichaamsgeur. Vele andere tumoren vereisen invasieve operaties, met littekens tot gevolg.
Praten over seksuele problemen is moeilijk
Hoewel seksuele problemen vaak kunnen voorkomen, is het moeilijk om ze bespreekbaar te maken. We kunnen het ongemakkelijk vinden om onszelf bloot te geven en over onze problemen te praten met onze partner, laat staan met een zorgverlener. Deze laatsten voelen zich misschien ook geremd om een dergelijke discussie op te starten.
Welke hulp bestaat er voor seksuele problemen bij vrouwen?
Complementaire therapieën
Er bestaan vele soorten complementaire therapieën, die ondersteuning bieden en helpen onze eigenwaarde te vergroten. Aromatherapie en massage kunnen opnieuw leren ontspannen door aanraking en een lekkere geur overbrengen. Andere benaderingen kunnen symptomen zoals opvliegers helpen bestrijden.
Medicatie
Hormonale therapieën kunnen helpen om de hormoonhuishouding terug op orde te krijgen. Ze kunnen de lust helpen vergroten en menopauzale symptomen verminderen.
Vaginale glijmiddelen en bevochtigers
Als vaginale droogheid een probleem is, kan een glijmiddel of bevochtiger helpen.
Oefeningen en hulpmiddelen
Andere benaderingen spelen in op de mechanische component van ons lichaam. Oefeningen kunnen helpen om de bekkenbodemspieren te versterken, om zo de organen in het bekken en evt. blaasproblemen beter onder controle te houden. Vibrators en clitorale stimulators kunnen helpen om lust en verlangen op te wekken.
Sekstherapie
Sekstherapie is een praatsessie van een ervaren therapeut met een persoon of koppel. De focus is de seksuele relatie, en hoe we ons voelen over onszelf en anderen. Dit soort sessies kunnen helpen met focussen op wat we (niet) willen, op toekomstige uitdagingen en noodzakelijke veranderingen. Het kan nuttig zijn dat de partner aanwezig is en meer leert over onze noden, alsook de eigen angsten bespreekbaar maakt.
Hoe goed werken deze hulpmiddelen voor vrouwen na een kankerbehandeling?
Een Cochrane literatuuroverzicht
We maakten een literatuuroverzicht van internationaal gepubliceerde wetenschappelijke studies, met resultaten van 11 klinische studies die interventies onderzochten om vrouwen na een kankerbehandeling te helpen. Deze studies includeerden in totaal 1.509 vrouwen, met borst- of gynaecologische kankers. Acht van de geteste interventies gingen over sekstherapie. Twee van de interventies omvatten het gebruik van een oppervlakkige crème: één met testosteron, een andere speciaal ontworpen om de natuurlijke zuurtegraad van de vagina te vrijwaren. De laatste interventie bestond uit een set oefeningen om de bekkenbodem te verstevigen.
Wat werkte?
Het was moeilijk om sterke conclusies te trekken over wat werkte en wat niet. De studies waren over het algemeen slecht ontworpen en de meeste bestudeerden slechts een klein aantal vrouwen. Bovendien werden de voordelen van een therapie op verschillende manieren gemeten. Slechts een handvol studies bekeek of er ook nadelen verbonden waren aan een interventie. Potentieel schadelijke effecten zijn belangrijk om te meten: bij personen die sekstherapie volgen, kan praten over seksuele problemen bijv. leiden tot emotioneel leed.
Onze conclusies: “De studies bieden geen duidelijke informatie over de impact van interventies ter bestrijding van seksuele problemen na kankerbehandeling bij vrouwen. De vermelde interventies zijn niet representatief voor het brede beschikbare gamma of het breder geheel aan kankers die het risico op seksuele problemen vergroten. Meer onderzoek is nodig.”
Waar brengt ons dit?
Wat weten we?
- Velen onder ons zullen ooit kanker krijgen.
- Kanker en zijn behandeling kunnen een impact hebben op ons seksueel functioneren.
- Er is slechts beperkt bewijs over de voor- en nadelen van de benaderingen die seksuele problemen bij vrouwen na een kankerbehandeling kunnen helpen bestrijden.
Wat ontbreekt er?
Er zijn vele zaken die ontbreken in dit beperkt bewijs, waarvoor verder onderzoek kan helpen:
- Veel van het huidige bewijs kan misleidend zijn, omdat de uitvoering van de klinische studies zwakheden vertoont.
- De studies hebben niet de volledige impact van de interventies gemeten, waaronder mogelijke ongewenste effecten.
- Het onderzoek werd enkel uitgevoerd bij vrouwen met gynaecologische of borstkanker. Vrouwen met andere kankers moeten ook onderzocht worden.
- Niet alle mogelijke benaderingen om seksuele problemen te verhelpen werden getest in klinische studies.
- Er werden geen therapieën gecombineerd in de uitgevoerde studies.
Wat kan er nog gedaan worden?
De belangrijkste stap is dat vrouwen met kanker, hun naasten, zorgverleners en onderzoekers erkennen dat seksuele problemen na een kankerbehandeling frequent voorkomen. Dan kan men de problemen en mogelijke interventies bepalen, zowel voor vrouwen met kanker als hun partners. Deze openheid kan het testen van nieuwe interventies stimuleren en vrouwen en hun naasten aanmoedigen om deel te nemen aan goed ontworpen, kwaliteitsvol onderzoek.
En mannen met kanker?
We zijn op dit moment bezig met een literatuuroverzicht over de seksuele problemen die mannen kunnen ervaren na een kankerbehandeling. Onze bevindingen zullen in de loop van dit jaar klaar zijn. Wat meteen opvalt, in vergelijking met ons overzicht voor vrouwen, is dat het aantal studies met interventies voor mannen veel groter is.
Bridget Candy & Louise Jones hebben belangen te vermelden.
Referentie: Candy B, Jones L, Vickerstaff V, Tookman A, King M. Interventions for sexual dysfunction following treatments for cancer in women. Cochrane Database of Systematic Reviews 2016, Issue 2. Art. No.: CD005540. DOI: 10.1002/14651858.CD005540.pub3.
