Lynda Ware, verbonden aan Cochrane UK, bespreekt de dreiging van antibioticaresistentie en wat we eraan kunnen doen.
Antibioticaresistentie is een echte bedreiging voor ons allemaal. Dat bewijzen volgende uitspraken:
“De wereld staat voor een antibiotica-apocalyps. Als we niets doen om antibioticaresistentie te stoppen en nieuwe soorten antibiotica te vinden, zouden we kunnen terugkeren naar de tijd dat routineoperaties, eenvoudige huidwonden of klassieke infectieziekten levensbedreigend waren.”
Sally Davies, Chief Medical Officer, Verenigd Koninkrijk
“Antibioticaresistentie is niet langer een toekomstvoorspelling: het gebeurt hier en nu, wereldwijd, en kan iedereen treffen, ongeacht leeftijd of nationaliteit.”
Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) 2014
Enkele alarmerende feiten:
- In 2013 werd 950 ton antibiotica gebruikt in het Verenigd Koninkrijk, waarvan 56% voor menselijk gebruik.
- Een studie gepubliceerd in het vakblad Nature (2015) stelt dat het antibioticagebruik tussen 2000 en 2010 wereldwijd steeg met 30%.
- In Engeland sterven jaarlijks naar schatting minstens 5.000 mensen ten gevolge van antibioticaresistentie.
- Wereldwijd sterven jaarlijks 700.000 mensen aan infecties die ongevoelig zijn voor medicijnen.
- De helft van de voorgeschreven antibiotica voor menselijk gebruik is onnodig en ongepast.
- In de voorbije 2 decennia werden geen nieuwe klassen antibiotica ontdekt.
- Ook in België worden nog te veel antibiotica voorgeschreven.
Wat is antibioticaresistentie?
Antibioticaresistentie is het vermogen van bacteriën om ongevoelig te worden voor antibiotica, die voordien wel effectief waren. Elke klasse van microben is hiertoe in staat, dus zowel bacteriën, virussen, schimmels als andere eencellige micro-organismen, maar de bedreiging gaat hoofdzakelijk uit van resistent geworden bacteriën (antibioticaresistentie).
Zogenaamde supermicroben kunnen ongevoelig worden voor meerdere soorten antimicrobiële producten.
Waarom gebeurt het?
Antibioticaresistentie is een natuurlijk verschijnsel, maar antibioticamisbruik door mens en dier kan het proces versnellen. Verschillende factoren hebben dit misbruik gestimuleerd, zoals de toenemende beschikbaarheid en onbeperkte toegang tot antibiotica, in bepaalde landen zonder voorschrift. Ook dokters hebben te vaak antibiotica voorgeschreven en de verwachtingen van de patiënt daaromtrent gewillig ingelost.
Intensief antibioticagebruik in de veeteelt, om infecties te verminderen, maar ook om de groei te stimuleren, heeft antibioticaresistentie mede aanzienlijk versneld. Verder is ook de farmaceutische industrie betrokken. Industrieel afval van geneesmiddelenproductie werd niet correct verwerkt, en kwam terecht in stromen en rivieren, vooral in Azië. Bovendien werd er door de farmaceutische sector te weinig geïnvesteerd in de ontwikkeling van nieuwe antibioticaklassen.
Wat kunnen we eraan doen?
Met de volgende ’10 geboden’ uit het overzicht van Lord O’Neill (2016), gemaakt op vraag van de Britse overheid, moet antibioticaresistentie wereldwijd worden tegengegaan:
- vergroting van het bewustzijn over het probleem;
- betere hygiëne, sanitaire voorzieningen en toegang tot basisgezondheidszorg;
- betere opvolging van de gezondheidsstatus op wereldschaal;
- ontwikkeling van tests om de patiënten die echt antibiotica nodig hebben beter te selecteren;
- vermindering van antibioticagebruik in de diergeneeskunde en landbouw;
- vaccinatie van zowel mens als dier ter bescherming tegen infecties;
- meer onderzoekers in het veld;
- opzet van een wereldwijd fonds voor innovatie;
- ontwikkeling van nieuwe geneesmiddelen;
- een wereldwijd akkoord tot samenwerking om antibioticaresistentie te bestrijden.
Wat wordt er echt aan gedaan?
De WHO lanceerde een globaal actieplan tegen antibioticaresistentie in 2015. Het heeft meerdere initiatieven op poten gezet, zoals de World Antibiotic Awareness Week en het wereldwijde antibioticaresistentie-opvolgingssysteem, antibioticaonderzoek en ontwikkelingspartnerschap.
In 2016 bekrachtigde de algemene vergadering van de Verenigde Naties haar inzet om het probleem van antibioticaresistentie op gecoördineerde wijze bij de wortels aan te pakken.
In 2013 heeft de Britse overheid een vijfjarenplan rond antibioticaresistentie opgesteld. Het overzicht van Lord O’Neill was hier een rechtstreeks resultaat van en formuleert enkele aanbevelingen op wereldschaal (cf. supra).
Het Britse ministerie van volksgezondheid lanceerde een 8 weken durende campagne in 2017 met als slagzin 'Houd antibiotica werkzaam', ondersteund door advertenties bij apotheken, dokterspraktijken en op sociale media.
Het National Institute for Health and Care Excellence (NICE) zal 30 richtlijnen publiceren voor dokters en verpleegkundigen over het voorschrijven van antibiotica bij banale infecties.
Verder worden in de NICE richtlijnen online leermodules aanbevolen voor jongeren, ouderen en jongvolwassenen.
Wat kun je zelf doen?
Wees om te beginnen bewust van de risico’s van antibioticaresistentie en begrijp dat antibiotica niet alle microben doden.
Een klassieke verkoudheid bijvoorbeeld wordt veroorzaakt door een virus. Antibiotica zijn in dit geval volslagen nutteloos. Je kan jezelf wel beschermen door je mond en neus te bedekken bij het hoesten en niezen, en veelvuldig je handen te wassen. Veel rusten en voldoende drinken helpen ook. Daarnaast kan je courante medicatie, zoals paracetamol, gebruiken. Vraag hiervoor raad aan je apotheker.
Neem antibiotica exact volgens het voorschrift. Breng ongebruikte antibiotica terug naar de apotheker, zodat deze veilig verwerkt kunnen worden.
Wat doet Cochrane?
Cochrane heeft meerdere literatuuroverzichten gepubliceerd die het best beschikbare wetenschappelijke bewijs samenbrengen over het effectief bestrijden van antibioticaresistentie. Ze focussen op volgende methodes:
- beïnvloeden van het voorschrijfgedrag van dokters in de eerstelijnszorg en het ziekenhuis;
- snelle testen die bepalen of antibiotica nodig zijn in geval van bijv. luchtweginfecties of keelpijn;
- vertraagd voorschrijven (een voorschrift met een instructie die aangeeft in welke gevallen het gepast is om de antibiotica af te halen en te gebruiken);
- gezamenlijk beslissen van dokter en patiënt bij antibioticagebruik.
Antibiotica gebruiken of niet?
Hopelijk is het nog niet te laat om collectief de gevaren van antibioticaresistentie af te remmen.
“We moeten stoppen met antibiotica als snoepjes te beschouwen. Om het probleem van antibioticaresistentie op te lossen, is een structurele gedragsverandering nodig. Hoe je dat voor mekaar krijgt, is natuurlijk minder duidelijk.”
Lord O’Neill
