Hoe kan je zelf gezondheidsnieuws factchecken?

Fake gezondheidsnieuws

We worden in de media overspoeld met gezondheidsweetjes en nieuw medisch onderzoek. Daar horen vaak opvallende titels bij, die ook overdreven of zelfs foutief kunnen zijn. Denk maar aan ‘Rood vlees is even slecht als sigaretten’ of ‘Champagne kan dementie voorkomen’.

Coronacrisis

Nooit was gezondheidsnieuws zo ‘hot’ als tijdens de coronapandemie. Het SARS-CoV-2-virus en zijn potentiële gevolgen op ons leven overheersen al maandenlang wereldwijd het nieuws. Zelfverklaarde gezondheidsgoeroes verschijnen daarbij ten tonele en prijzen allerhande anticorona-remedies aan.

Angst voor de dood door een onzichtbaar virus is daarenboven een ideale voedingsbodem voor complottheorieën, onbewezen therapieën en goedbedoeld, maar nutteloos advies. Hoge doses vitamine C of D innemen, oregano-olie verdampen, een sauna bezoeken of baden in bleekwater: het passeerde allemaal de revue. Geen wonder dat je soms niet meer weet wat je nog mag geloven.

Zelf fake gezondheidsnieuws doorprikken

Foutieve gezondheidsinformatie kan gevaarlijk zijn om verschillende redenen:

• Fake gezondheidsnieuws kan je in verwarring brengen en onnodig ongerust maken.
• (Verdoken) reclameboodschappen voor zogezegde wondermiddelen werken geldverspilling in de hand.
• Zulke boodschappen kunnen er ook voor zorgen dat je, wanneer je ziek bent, misschien wel deze 'wondermiddelen' verkiest boven een noodzakelijke medische behandeling. 

Daarom is het erg belangrijk om gezondheidsnieuws kritisch te bekijken en correct te interpreteren. Onderstaande vragenlijst kan je daarbij helpen.

Checklist betrouwbare gezondheidsinformatie

Leer kritisch omgaan met gezondheidsinformatie aan de hand van volgende vragen:

Wie is er aan het woord?

	Een wetenschapper, expert of arts, liefst verbonden aan een universiteit of betrouwbare gezondheidsinstelling, die de gangbare wetenschap en/of klassieke geneeskunde volgt.
	Iemand die zich voordoet als een expert, maar geen wetenschappelijke achtergrond heeft of niets met gezondheid te maken heeft. → Onderschat de invloed niet van bekende personen, aan wie veel mensen zich graag spiegelen. Hun getuigenissen bereiken veel mensen. Een persoon die op een negatieve manier over klassieke geneeskunde spreekt en 'holistische' of 'natuurlijke' geneeswijzen verheerlijkt.

Wat is het echte nieuws?

	Neem nooit een krantenkop of titel zomaar voor waar aan. Lees altijd het volledige artikel. → Ronkende titels en aantrekkelijke foto's dienen enkel om de aandacht te trekken en clicks te genereren.
	Laat je niet vangen door sensationele titels zoals 'Kippensoep helpt je van je verkoudheid af'.

Waar lees je de informatie?

	Op de website van een betrouwbare organisatie of in een degelijk (wetenschappelijk) tijdschrift. → Check steeds wie of welke organisatie achter de website zit. Een betrouwbare site geeft dit duidelijk aan.  → Doet de persoon of organisatie achter de website geen belletje rinkelen? Zoek dan even de naam op: bijv. ‘Wat is bedrijf X?’ of ‘Wie is persoon Y?’.
	Op een onbetrouwbare website of in een sensatiegericht blad. → Websites en bladen vol reclame zijn doorgaans minder betrouwbaar.

Wanneer werd de tekst geschreven?

	Het gaat om een actuele tekst over een nieuwe studie of recente ontwikkelingen in de wetenschap.
	De tekst is verouderd. De kans bestaat dat de informatie achterhaald is.

Waarom werd de tekst geschreven?

	De tekst is bedoeld om mensen correct te informeren of bewust te maken. → Het artikel zet een recente, betrouwbare studie in de kijker.
	Het artikel heeft als doel om spectaculaire cijfers te verspreiden of producten te verkopen. → De reclameboodschappen springen je tegemoet. → Je wordt naar een webshop geleid waar je een product tegen je kwaal kan kopen.

Is de aangehaalde studie betrouwbaar?

	De bewering is gebaseerd op onderzoek bij mensen.  De studie is een correct uitgevoerd wetenschappelijk onderzoek bij een grote deelnemersgroep én controlegroep over een lange periode.
	De bewering is gebaseerd op labo- en dierexperimenten. → Op basis daarvan kan je geen uitspraken doen voor mensen. De studie betreft een enquête bij een handvol personen. → Enquêtes en vragenlijsten zijn van lage wetenschappelijke waarde. Ze laten niet toe om veralgemeende stellingen te poneren. → Verbanden zijn nog geen oorzakelijke verbanden.

Hoe komt men tot de conclusie?

	De conclusie is gebaseerd op een betrouwbaar wetenschappelijk onderzoek.
	De conclusie is gebaseerd op uitspraken of ideeën van een expert. → Het gaat om een 'expertopinie'. Voor elke opinie kan je een tegenovergestelde opinie vinden. De conclusie leest als een complottheorie. → 'De waarheid werd gemaskeerd uit vrees voor de economische gevolgen.'

Is de info geloofwaardig?

	Luister naar je gezond verstand.
	De info klinkt te mooi om waar te zijn. → Het artikel gaat over 'superfood' of een ander 'wondermiddel' (bijv. supplement), dat zogezegd dé oplossing is voor een (ernstige) aandoening.

Betrouwbare bronnen

Voor gezondheidsinformatie consulteer je het best een betrouwbare bron, zoals:

• je zorgverlener (bijv. je huisarts of apotheker);
• websites van ziekenhuizen, ziekenfondsen of organisaties van de overheid;
• onze website www.gezondheidenwetenschap.be of onze nieuwsbrief.

Photo by Andrea Piacquadio