In het nieuws
Heb je een tekort aan ijzer, ben je glutenintolerant of is je cholesterol te hoog? Voortaan kan je het gewoon thuis nagaan. Er zijn sinds kort 25 zelftests te koop bij de apotheker, die ook garant staat voor de kwaliteit van de tests.
Factcheck
Zelfs als we ervan uitgaan dat de tests correcte resultaten geven, is het niet zonder meer aangewezen om ze uit te voeren. Een (zelf)test kan maar aanbevolen worden als aangetoond is dat het betrokken individu er op termijn meer voordeel (minder klachten, langer leven) dan nadeel van ondervindt. Een willekeurig gebruik van testen leidt ertoe dat veel mensen ziek verklaard worden (overdiagnose) en een behandeling voorgeschreven krijgen (overbehandeling) zonder dat ze daar baat bij hebben.
Lees verder »Waar komt dit nieuws vandaan?
De zwangerschapstest is al jaren ingeburgerd, de hiv-test is sinds twee maanden op de markt en nu komen daar een reeks nieuwe zelftests bij. Van cholesterol, bloed in de stoelgang tot urineweginfectie en mannelijke vruchtbaarheid: je kunt het allemaal zelf checken. Het nieuws kwam in de media uitgebreid aan bod. Apothekersverenigingen reageerden enthousiast, maar bij huisartsen was dit minder het geval. Waarom maken zij daar een probleem van?
Hoe moeten we dit nieuws interpreteren?
Op het eerste zicht lijkt het nuttig om een ziekte te ontdekken alvorens er klachten of symptomen zijn. Dit kan in sommige gevallen leiden tot een betere kans op genezing of een langere overleving, maar dit is beslist niet altijd het geval. Zo blijkt uit meerdere studies dat mensen die zich op kanker laten screenen en bij wie kanker in een vroeger stadium ontdekt wordt, hierdoor gemiddeld niet langer leven. (1)
Bij sommige van de nieuwe zelftesten gaat het dan nog niet over het ontdekken van een sluimerende ziekte, maar over het zoeken naar risicofactoren, dit zijn afwijkingen die gepaard gaan met een verhoogde kans op een bepaalde ziekte. Zo ziet men op lange termijn vaker een hartinfarct optreden bij mensen met een hoog cholesterolgehalte in het bloed dan bij iemand met weinig cholesterol.
De kritiek op de zelftests is niet zozeer of de resultaten van de tests al dan niet correct zijn - wat naar verluidt door de apotheker gegarandeerd wordt - maar of het zinvol is om de test uit te voeren. Nemen we als voorbeeld de bloedtest op cholesterol. Je moet enkele duizenden gezonde 50-jarige vrouwen testen om er 500 te ontdekken met een verhoogde cholesterol. Als ze alle 500 gedurende 10 jaar met een cholesterolverlager behandeld worden, zal men 1 overlijden als gevolg van een hartaandoening vermijden dankzij die behandeling. Bij enkele zal een niet-fataal hartinfarct voorkomen worden. Bij meer dan 95% van hen zie je echter geen gunstig effect van de behandeling. Het leidt wel bij alle (100%) vrouwen tot min of meer uitgesproken ongewenste effecten: het gevoel patiënt te zijn, angst voor wat er kan gebeuren, eventuele nevenwerkingen van de behandeling, onkosten bij de huisarts en apotheker.
Conclusie
Zelfs als we ervan uitgaan dat de tests correcte resultaten geven, is het niet zonder meer aangewezen om ze uit te voeren. Een (zelf)test kan maar aanbevolen worden als aangetoond is dat het betrokken individu er op termijn meer voordeel (minder klachten, langer leven) dan nadeel van ondervindt. Een willekeurig gebruik van testen leidt ertoe dat veel mensen ziek verklaard worden (overdiagnose) en een behandeling voorgeschreven krijgen (overbehandeling) zonder dat ze daar baat bij hebben.
Referenties
(1) Prasad V et al. Why cancer screening has never been shown to "save lives"-and what we can do about it. BMJ. 2016 Jan 6;352:h6080.